ارتقاء بهره‏وری آب با کاهش ضایعات تولید گندم در شرق دریاچه ارومیه

ضایعات محصولات کشاورزی از رویکرد اتلاف نهاده‏های تولیدی ازجمله آب آبیاری دارای اهمیت اقتصادی و اجتماعی قابل‏توجهی است. این بررسی با هدف تحلیل اثربخشی کاهش ضایعات تولید گندم در ارتقاء بهره‏وری آب و کاهش زیان اقتصادی در شرق دریاچه ارومیه (آذربایجان شرقی) انجام گردید. در این پژوهش، میزان ضایعات طبیعی و ضایعات در مراحل کاشت، داشت، برداشت، حمل‌ونقل و نگهداری در تولید گندم با استفاده از یافته‏های پژوهشی پیشین و نظرات کارشناسی برآورد گردید. طول دوره آماری موردبررسی 43 سال و گستره پژوهش شامل 20 شهرستان در استان آذربایجان شرقی بود. نتایج نشان داد میانگین هدر رفت آب از طریق ضایعات گندم در آذربایجان شرقی 149 میلیون مترمکعب معادل 5/2 برابر حجم سد مخزنی علویان در رقوم نرمال می‏باشد. کمترین و بیشترین میزان هدر رفت آب به ترتیب 99 (در سال 1354) و 235 (در سال 1368) میلیون مترمکعب بود. زیان اقتصادی میانگین هدر رفت آب از طریق ضایعات با احتساب نرخ دولتی ارز دلار (4200 تومان) و نرخ صرافی‏ها (13000 تومان) به ترتیب 188 و 583 میلیارد تومان به دست آمد. با کاهش قابل‌ملاحظه در ضایعات تولید و با در نظر گرفتن به نرخ ارز دلار، پتانسیل ایجاد شغل در مشاغل خرد در استان بین 6000 و 20000 نفر است. بیشترین و کمترین مقدار هدر رفت آب از طریق ضایعات تولید گندم در طول 43 سال گذشته در پهنه استان، به ترتیب از مزارع شهرستان‏های سراب (20 میلیون مترمکعب در سال) و کلیبر (1 میلیون مترمکعب در سال) بود. زیان اقتصادی هدر رفت یادشده از مزارع گندم شهرستان سراب با احتساب نرخ دولتی و صرافی ارز به ترتیب 25 و 78 میلیارد تومان به دست آمد. در این پژوهش راهکارهایی برای کاهش ضایعات تولید و زیان اقتصادی و ارتقای بهره‏وری مصرف آب در تولید گندم در آذربایجان‏شرقی پیشنهاد شده است.

enhancing water productivity with reducing loss from wheat production in the east of urmia lake

loss from agricultural products and then loss of production inputs such as irrigation water has significant economic and social importance. this study was conducted with aim of analyzing the effectiveness of reducing loss from wheat production to improve water productivity and reduce economic loss in the east of urmia lake, iran. the amount of natural loss and losses from planting to harvesting stages, transportation and maintenance in wheat production were estimated in this study. the study period was 43 years and the area included 20 regions in the east of urmia lake. results showed that the average water-loss through loss from wheat production was 149 million cubic meters that equivalents to the 250% of water volume of the alavian reservoir at the normal stage. the lowest and highest amount of water-loss was 99 (in 1975) and 235 (in 1989) million cubic meters. the economic loss of the water-loss was 1880×109 and 5830×109 rials with the official and non-official exchange rates of the dollar (42000 rials and 130000 rials), respectively. with a significant decrease in the loss of production and taking into account the dollar rate of exchange, the potential for job- creation in the micro-jobs was between 6000 and 20000. the highest and lowest amount of water-loss through the loss of wheat production during the last 43 years was from the sarab farms (20.0 million cubic meters) and kaleibar (1.0 million cubic meters). the economic losses from sarab farms with the official and non-official exchange rates were 2500 and 780 ×109 rials, respectively. in this study, some solutions were proposed to reduce the loss of production and economic loss and improve water productivity in wheat production in the east of urmia lake.