دیپلماسی هوشمندانه و واکاوی ابعاد حاکمیت زیست محیطی در پرتو نظام حاکم بر دریاچه خزر

دیپلماسی هوشمندانه به معنای بهره برداری مناسب مجریان سیاست خارجی دولت ها از فرصتها و طرفیت های متنوع کشورشان که شامل منابع مادی و معنوی میباشد برای نیل به اهداف ملی و توسعه به کار میبرند می باشد . همکاری های دیپلماتیک در سالهای اخیر نسبت به سالیان قبل از تنوع بیشتری برخوردار شده است که یکی از نمونه های بارز آن را میتوان در سیر تحول رژیم حقوقی دریای خزر مشاهده کرد . یکی از ابعاد این تحول مربوط به ادغام روش های سنتی دیپلماسی چند جانبه با الگوی دیپلماسی هوشمندانه در حوزه‌های مختلف ژئوپولیتیک است . در سیاست جمهوری اسلامی ایران و کشورهای حوزه خزر به واسطه پیچیدگی‌های منحصر به‌فرد، یکی از مهم‌ترین مناطقی است که ضرورت اجرایی‌سازی صحیح روش‌های هوشمندانه دیپلماتیک برای کسب منافع ملی را در خود دارا است . از سوی دیگر دریای خزر به عنوان بزرگترین دریاچه جهان دارای منابع ارزشمند انرژی و اکوسیستم زیست‌محیطی بسیار متنوع است پس از فروپاشی شوروی و تقسیم شدن شوروی به جمهوری‌های مستقل، دریای خزر دچار مشکلات شدید زیست‌محیطی شده‌ به گونه‌ای که آلودگی‌های نفتی و آلودگی‌های صنعتی و غیر صنعتی دریای خزر موجب کاهش شدید تنوع زیست‌محیطی و نابودی بسیاری از زیست‌بوم‌های این دریا شده است با توجه به این موارد تاکنون ایران اقدامات زیادی را برای حل مشکلات زیست‌محیطی دریای خزر انجام داده است که می‌توان به کمیسیون منابع زنده دریای خزر، برنامه زیست‌محیطی دریای خزر و کنوانسیون زیست‌محیطی تهران اشاره کرد که همگی با همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد و بین‌المللی بوده‌اند. با این حال مشکلات زیست‌محیطی دریای خزر بطور کامل برطرف نشده استو کشورهای ساحلی دریای خزر تاکنون تمام توافقات تصویب ‌شده بر سر آلودگی‌های دریای خزر را به تصویب و اجرا نرسانده‌اند و مشکلات رژیم حقوقی همچنان یکی از مانع‌های اصلی بر سر دیپلماسی زیست‌محیطی ایران در دریای خزر میباشد . ا ین مقاله به تبیین مهم‌ترین عناصر و مولفه‌های مفهوم دیپلماسی هوشمندانه و بایسته‌های اجرای آن در ژئوپولیتیک خزر می‌پردازد و با رویکردی ترکیبی ضمن بررسی پیشینه تاریخی رژیم حقوقی دریای خزر و تبیین روندهای موجود در ژئوپلیتیک حوزه خزر با توجه به حفاطت زیست محیطی این دریاچه به دنبال پاسخ به این سوال است که استفاده صحیح از دیپلماسی هوشمندانه توسط دستگاه سیاست خارجی چگونه بر مدیریت مسایلحقوقی و زیست محیطی دریای خزر موثر واقع خواهد شد.