تاملی بر منطق اجتماعی تفکر سیستمی

تکامل رویکرد سیستمی حاصل توسعه نظریه‌ها در دو شاخه نظریه‌های سیستمی ریاضی و نظریه‌های سیستمی غیرریاضی است. بنیان عموم نظریه‌های سیستمی غیرریاضی در حوزه علوم اجتماعی است. غالب نظریه‌های سیستمی در این حوزه و به‌ویژه در حوزه جامعه‌شناسی ریشه در نظریه سیستم‌های اجتماعی پارسونز دارد. تاکنون صورت‌بندی‌های متعددی از نظریه پارسونز ارائه‌شده که یکی از دقیق‌ترین آن‌ها، صورت‌بندی مونچ است. صورت‌بندی مونچ که به فضای کنش معروف است، نوعی ابزار تحلیل محسوب می‌شود. این ابزار با ارائه چهار فضای عام (خرده‎سیستم) برای کنش که هر فضای آن تابع منطق درونی خاصی است، این امکان را فراهم می‌سازد تا هر نوع کنشی در یکی از خرده‎سیستم‎های آن قرار گیرد. هدف اصلی نوشتار حاضر نیز انطباق تفکر سیستمی با فضای کنش می‌باشد. مطالعه حاضر نشان داد که چهار نوع تفکر نوآور، تحلیلگر، تقلیدگر و فرموله‎ساز که خرده‎سیستم‎های فضای کنش را تشکیل می‎دهند به ترتیب تابع منطق بهینه‌سازی (میل به تغییر)، تحقق هدف، سازگاری با الگو (میل به ثبات) و سازگاری منطقی می‌باشند. برخی از مهم‌ترین عناصری که در قالب روابط داده - ستانده، میان این خرده‎سیستم‎ها مبادله می‌شود عبارت‌اند از: تعهد، اعتماد، وفاداری و مسئولیت‌پذیری. همچنین، در تحلیل تفکر سیستمی نشان داده شد که سیستم تفکر در چهار حالت تعادلش را از دست می‌دهد: حالت اول، غلبه خرده‎سیستم نوآور که اثر پویاساز بر سایر خرده‎سیستم‎ها دارد (گشایش در حوزه ایده‌ها)؛ حالت دوم، غلبه خرده‎سیستم تحلیلگر که اثر انتخابی بر سایر خرده‎سیستم‎ها دارد (تشخیص در حوزه ایده‌ها)؛ حالت سوم، غلبه خرده‎سیستم تقلیدگر که اثر کنترلی و محدودکننده بر سایر خرده‎سیستم‎ها دارد (انسداد در حوزه ایده‌ها)؛ حالت چهارم، غلبه خرده‎سیستم فرموله‎ساز که اثر تعمیمی بر سایر خرده‎سیستم‎ها دارد (تعمیم در حوزه ایده‌ها). در هر چهار حالت نوعی وضعیت هژمونیک رخ می‎دهد که نتیجه آن اختلال در کارکردهای سیستم تفکر و بروز کژ کارکردهای آن است.

reflection on the social logic of systems thinking

the evolution of system approach is the result of development of theories in two branches of mathematical systems theories and non-mathematical systems theories. the basis of most non-mathematical systems theories is in the field of social sciences. most systems theories in this field, and particularly in the field of sociology, are rooted in parsons social systems theory. there have been several formulations of the parsons theory so far, the most accurate of which is the munch formulation. known as the action space, the munch formulation is an analytical tool. by providing four general spaces of action (subsystems), each of which is subordinate to a particular inner logic, the action space places any kind of action in one of its four spaces. the main purpose of this paper is to adapt the systems thinking to the action space. the study showed that four types of thinking, i.e., innovative, analyst, imitator, and formulator that constitute the subsystems of the action space, respectively, are function of optimization logic (change), goal realization, conformity (stability) and consistency. some of the most important elements that are exchanged between these subsystems through reciprocal interchange relations are: commitment, trust, loyalty and responsibility. also, systems thinking analysis showed that thinking system loses its equilibrium in four states: first, dominance of the innovative subsystem that has a dynamic effect on other subsystems (opening to ideas); second, dominance of the analyst subsystem that has a selective effect on other subsystems (specification to ideas); third, dominance of the imitator subsystem that has a control and limiting effect on other subsystems (closing to ideas); fourth, dominance of the formulator subsystem that has a generalizing effect on other subsystems (generalization to ideas). in all states, a hegemonic situation occurs which results in disruption of functions of the thinking system and emergence of its dysfunctions.