ادوارد براون، پیشتاز مطالعات فرهنگ عامه در ایران

ازاوایل قرن نوزدهم میلادی که روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بین ایران و اروپا گسترش یافت، به موازات آن دادوستدهای علمی نیز به اشکال مختلف توسعه پیدا کرد و برکات بیشماری برای هر دو طرف به بار آورد. مهم ترین پیامد مثبت این ارتباطات علمی بین ایران و اروپا، که گاه نتایج آن سال ها بعد پدیدار شد، آشنایی ایرانیان با شیوه مدرن تحقیقات علمی بود. به دیگر سخن، ایرانیان که از قافله دانش و تمدن مدرن عقب مانده بودند، با بهره گیری از روش های نوین غربی و اروپایی، فرهنگ و سنت های اصیل خود را که همچون گنجینه ای دست نخورده بود، بازخوانی کردند و درک جدیدی از سنن کهن خود به دست آوردند. یکی از پرثمر ترین این مراودات علمی و فرهنگی، خوانش سفرنامه هایی بود که توسط جهانگردان و ایران شناسان و ایرانگردان اروپایی نگاشته شده بود. این خاطرات مکتوب که آداب و رسوم و شیوه زیست ایرانیان را از دریچه نگاه یک غربی به نمایش می گذاشت، هم منبع ارزشمندی برای مطالعات ایرانشناسی بود و هم در برخی موارد که توسط فرد دانشمندی نوشته می شد، نمونه ای قابل تقلید و تعمیم از شیوه نگاه به مسایل انسان شناختی و در یک کلام مطالعات فرهنگی و مردم شناسانه بود. ادوارد گرانویل براون(‎edward granvill browne)( 1862- 1926م) خاورشناس و ایران‌شناس شهیر بریتانیایی یکی از آن دانشمندانی است که علاوه بر تحقیقات دانشگاهی و سازمان یافته فراوانی که درباره فرهنگ و تمدن ایرانی انجام داده است، این فرصت را یافته که یکسال از عمر خود را در ایران بگذراند. او که به عنوان پژوهشگر در دانشگاه کمبریج برگزیده شده بود، ماموریت یافت که سال نخست پژوهشش را در ایران بگذراند. بنابراین در اکتبر1887از طریق ترکیه رهسپار ایران شد و در اقامت یکساله خود در ایران، از نقاط بسیاری دیدن کرد با مردم این دیار و آداب و اخلاق و باورهای ایرانیان آشنایی حاصل کرد؛ تا جایی که به گفته خود به یک ایرانی تمام عیار تبدیل شد. کتاب «یک سال در میان ایرانیان» او محصول این سفر و در واقع گزارشی است از دیده‌ها و آموخته‌های وی در این دوره. این کتاب پر ارج را که سرشار از دانستنی های ناب و دقیق از سبک زندگی جمعی و فردی ایرانیان اواخر قرن نوزدهم است می توان از نخستین گام های مطالعات علمی و آکادمیک مردم شناختی و ثبت فرهنگ عامه در ایران دانست؛ به گونه ای که امروز با گذشت بیش از یک قرن از نگارش و انتشار این اثر، هیچ مردم شناس ایرانی از مطالعه آن بی نیاز نیست. مقاله حاضر می کوشد ضمن معرفی دقیق و روشمند این اثر و تحلیل محتوای آن، جایگاه آن را در تاریخ پژوهش های مردم شناختی در ایران بازنماید. نتیجه حاصل از این مطالعه آن است که کتاب «یک سال در میان ایرانیان»، هم به لحاظ موضوع و هم از حیث روش از آثار ماندگار و تاثیرگذار در زمینه مطالعات فرهنگی بوده و نمونه ای موفق از تعاملات علمی ایران و اروپاست.