گونه‌شناسی معنویت و الگو‌های آن

امروزه ما در دنیای معاصر، با پدیده‌ای مواجه هستیم که از آن با عنوان معنویت‌های نوین و جنبش‌های نوپدید دینی و یا معنویت سیال و کلکسیونی یاد می‌شود که در واقع به عنوان جایگزینی برای دین و در رقابت و ستیز با معنویت برآمده از ادیان الهی و ابراهیمی سر برآورده است و خود را با روش‌های مختلف و در قالب‌های متنوع عرضه می‌کند. تنوّع و پپچیدگی جنبش‌هایِ معنوی در صد و پنجاه سالِ اخیر، آن چنان حیرت آور است که دین‌شناسان را حتی در سنخ‌شناسی آنها، دچار دردسر نموده است. در این مقاله، نگارنده، تلاش کرده است که با ذکر پاره‌ای معیارها و شاخصه‌ها، به گونه‌شناسیِ اولیه‌ای از معنویت‌های موجود، اعم از معنویت‌های دینی و معنویت‌های غیر دینی دست یابد. فردی یا اجتماعی بودن معنویت، رابطه آن با شریعت، رابطه معنویت با عقلانیت، نگرش معنویت به زیست این جهانی، هدف و غایت معنویت، جایگاه خدا و عالم قدس در معنویت، رابطه اخلاق و معنویت، رابطه معنویت با زیست مدرن، معنویت و نوع نگاه به انسان و هستی، رابطه معنویت و کامیابی جسمی و کمال روحی و .... بخشی از این معیارها و سنجه‌هاست که به نظرِ این قلم می تواند مرز روشنی بین معنویت‌ها قرار دهد و آنها را در اصنافِ سه گانة معنویت‌های دینی ، معنویت‌های شرقی، معنویت‌های مدرن و پست مدرن دسته بندی کرده و در ضمن هر دسته هم به گونه شناسی جزئی تر آنها دست یابد.