معنویت‌های جدید به‌مثابه مساله‌ای جامعه‌شناختی

ادیان جدید، معنویت‌های دینی جدید، و یا «جنبش‌های نوپدید دینی» از دهه 1960 تا کنون موضوع مهمی برای حوزه‌های مختلف علمی هستند. این ادیان توجه بسیاری از محققان و پژوهشگران مختلف را درزمینه های مختلف جامعه‌شناسی، روان‌شناختی و الهیات و ... به خود معطوف داشته‌اند. رویکردهای الاهیاتی این جنبش‌ها را انحراف و بدعت و دروغ توصیف می‌کنند و با همین منطق با آنها مبارزه می‌کنند؛ در حالی که رویکردهای جامعه‌شناختی و روان‌شناختی به این پدیده‌ها به‌مثابه اموری عینی و واقعیت اجتماعی روبرو می‌شوند و به همین دلیل آنها را بیشتر جنبش اجتماعی می‌خوانند تا فرقه و دین مجعول. جامعه‌شناسان معتقدند که این جنبش‌ها در دنیای مدرن دارای کارکرد هستند. وضعیت دین در دنیای مدرن و نیز اصلاحات دینی، فردگرایی، علم گرایی، التقاط گرایی و چندپارگی هویتی سبب شده است که نقش دین نهادی با چالش روبرو شود و در نتیجه این معنویت‌ها پدید بیایند. بر اساس منطق کارکردی، تا وقتی که این جنبش‌ها کارکرد دارند و از سودمندی اجتماعی برخوردارند، تلاش برای نقد محتوایی‌شان آنها را بی‌اعتبار نمی‌کند. زیرا انسان مدرن بر خلاف انسان روزگار سنت، بیش از آن‌که به اصالت باورداشت‌هایش اندیشه کند به سودمندی آنها فکر می‌کند.