ظرفیت‌های علوم انسانی برای مطالعات انتقادی جنبش‌های دینی‌نوپدید

مطالعة «جدن‌ها» در آغاز عمدتا معطوف به پاسخ مجموعه‌ای محدود از پرسش‌هایی بود که جامعه‌شناسان مطرح می‌ساختند و از این رو، جامعه‌شناسی تاکنون نقشی برجسته در توسعة این زمینه از پژوهش‌ها ایفا کرده است. با این حال، نظریه‌ها و روش‌های جامعه‌شناختی در تحقیقات بعدی یا جای خود را به نظریه‌ها و روش‌هایی دادند که در مطالعة ادیان اصلی به کار گرفته می‌شدند و یا با نظریه‌ها و روش‌های دین‌پژوهی تلفیق شدند. سهم دین‌پژوهان در کنار جامعه‌شناسان به خصوص در تدوین دایره المعارف‌ها و درسنامه‌ها و کتاب‌های مرجع قابل توجه بوده است. در کنار اینها نقش مطالعات تاریخی، مطالعات زنان و مطالعات کودکان را نیز نباید نادیده انگاشت. ظرفیت علوم انسانی در مقام توصیف و نقد جدن‌ها عمدتا در دو لایه قابل بهره‌برداری است. این دو لایه عمدتا معادل دو دسته از علوم انسانی هستند که با عنوان «علوم اجتماعی انسانی» و «علوم دینی انسانی» می‌توان از آنها یاد کرد. لایة اول که لایه‌ای کلان/ ماکروسکپی است شامل علومی است که به ترتیب اهمیت عبارتند از جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، تاریخ و انسان‌شناسی و لایة دوم که لایه‌ای خرد/ میکروسکپی است شامل الهیات، فلسفة دین، کلام، فلسفه، عرفان و حتا فقه می‌شود. تلفیق این دو لایه در مطالعات جدن‌ها به جامعیت و دقت این مطالعات، توامان خواهد افزود.