بررسی انواع هنجارگریزی در غزلیات واعظ قزوینی و غنی کشمیری

صورت‌گرایی یا فرمالیسم یکی از مکتب‌های نقد ادبی است که در قرن بیستم در روسیه به‌وجود آمد. این مکتب که بر پایه‌ی مسائل زبان‌شناسی ایجاد شده است، یک اثر ادبی را با تکیه بر خود اثر و بدون توجه به مسائلی مانند روان‌شناسی، اخلاق، تاریخ، اجتماع و … نقد و بررسی می‌کند. آن‌چه در نظر فرمالیست‌ها مهم است، مفهوم مورد نظر شاعر یا نویسنده یا به عبارت دیگر چه گفتن نیست، بلکه چگونه‌گفتنِ آن مفهوم یا معنی است که اهمیت دارد. آشنایی‌زدایی که خود به دو مقوله‌ی گسترده‌ی قاعده‌افزایی و هنجارگریزی تقسیم می‌شود، اصلی‌ترین مولفه‌ی این مکتب است که باعث ایجاد تمایز میان زبان ادبی و غیرادبی می‌گردد. هنجارگریزی و قاعده‌افزایی که ادبیت را در کلام به‌وجود می‌آورند، شامل شگردها و ترفندهایی می‌شوند که شاعر یا نویسنده با به‌کاربردن آن‌ها، باعث ایجاد تشخّص و برجستگی در کلام خود می‌گردد و آن را ناآشنا و غریب می‌نماید که در انتقال مفاهیم به مخاطب تاثیرگذارتر است و همچنین، باعث جلب توجه می‌شود. در این مقاله به‌روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد متن‌محور غزل‌های واعظ قزوینی و غنی کشمیری مورد بررسی قرار می‌گیرند تا با این کار بخشی از عناصر و علل تاثیرگذاری و زیبایی‌شناختی و همچنین، عوامل برجسته‌ساز اشعار آنان مشخص گردد. شاعران مورد نظر از انواع هنجارگریزی که انحراف از قواعد زبان معیار است، برای غریب‌سازی و هنری‌کردن کلام خود، بهره گرفته‌اند و با تسلط بر زبان و ظرفیت‌های آن، عناصر برجسته‌ساز را در سطوح مختلف نحوی، واژگانی، آوایی و مهم‌تر از همه معنایی، به‌صورت‌های متفاوت و مختلف به‌کار برده‌اند و بدین طریق، اشعاری دلنشین، استوار و زیبا از خود به‌یادگار گذاشته‌اند.