بررسی ابعاد شخصیت حمزه سیدالشهدا در شعر قدیم فارسی

حضرت حمزه سیدالشهد، عموی نبی مکرم، یکی از شخصیت های مهم صدر اسلام است که با وجود دلاوری ها و جان فشانی های بسیار، جایگاه رفیعش آن گونه که شایستۀ اوست، در شعر فارسی انعکاس نیافت. از میان خیل انبوه شاعران فارسی گو، گروهی از آنان به شجاعت حضرت توجه کرده اند و برخی شاعران، از نظرگاه عرفانی به موضوع شهادت جانسوز ایشان پرداخته اند. این جستار برآن است ضمن بررسی جایگاه حضرت حمزه از دیدگاه شاعران فارسی زبان، ابعاد عرفانی شخصیت ایشان را از منظر دو شاعر عارف، سنایی غزنوی و مولوی که بیش از دیگران به این موضوع پرداخته اند، واکاوی کند. دستاورد پژوهش این است که سنایی در حدیقه و دیوان اشعار خود و مولوی در دیوان شمس و مثنوی معنوی، در مقایسه با دیگر شاعران، بیشترین اشاره را به حضرت حمزه کرده اند. سنایی ضمن آنکه واقعۀ جانسوز شهادت حضرت حمزه را با بیانی حسرت آلود و عاطفی بیان می کند، شرط پذیرش نماز را بریدن از خود و تمام تعلّقات دنیوی می داند. در جهان بینی عرفانی مولانا، توجه به واقعۀ شهادت حضرت حمزه، راهی است برای بیان مسائلی همچون اهمیت فنای صوفیانه، موت اختیاری و ترجیح عشق بر شجاعت.