نقش روسیان منتسب به شاهزاده ایگور: در برآمدن دولت مردمی علویان به رهبری حسن اطروش در مازندران

در تاریخ اجتماعی ملل مربوط به سدۀ میانه، کمتر می‌توان نمونه‌ای آورد که اتفاقی مانند حملۀ نظامی دولتی علیه دولتی دیگر، عامل پیدایی حکومت تازه‌‌ای در سرزمینی ثالث، مانند آنچه که در آغاز قرن چهارم هجری در مازندران به وقوع پیوست، شود که دستاورد آن، برجسته‌ترین نظام مردمی با رویکرد اسلامی متاثر از اندیشه پیامبر اسلام بود؛ صورت عملی به خود بگیرد. در این سخن، به طور فشرده، نخست به پیش‌زمینه‌های جنبش روستاییانی توجه شده است که زمین‌ها و اموال جماعت روستایی از جانب طبقات ممتاز جامعۀ فئودالی مازندران مصادره شده بود و آنان تحت تاثیر اندیشه‌های مزدکی تا پیش از پیدایی علویان جهت دستیابی به حقوق طبقاتی خود به میدان آمده بودند. پس از آن، از شکل‌گیری قیام علویان سخن می‌رود که به تحول اجتماعی انتقال قدرت از طبقۀ اشراف زمیندار به طبقۀ فرو دست دهقان، یعنی انقلاب مردمی تحت رهبری حسن اطروش منجر شد، توجه گردیده، ضمن آن که اطروش با درایتی که داشت، توانست از روزنۀ به دست آمدۀ ناشی از درگیری دو دولت سامانی و روسیان منتسب به شاهزاده ایگور کی‌یف که عامل مهم تضعیف سامانیان شده بودند، برآید و آن روزنه را به احسن‌ترین فرصت، جهت یک تحول اجتماعی کم نظیرتاریخی تبدیل کند، این دونکته بحث محوری این گفتار است.