سکوت عارفانه به روایت ابن عربی و مولوی

بحث از زبان دین از جمله‏ مباحث مورد عنایت عرفا در بحث از سلوک عرفانی سالک است. آنچه بحث از زبان دین را در عرفان منحصر به فرد ساخته و آن را از علم کلام متمایز می کند، توجه به زبان عارف در آخرین سلوک معرفتی، معرفت شهودی، است. این معرفت که حاصل مواجهة واصل با انوار ذات الهی است زبان خاصی می طلبد که‏ابن عربی و مولوی به ‏آن توجه‏کرده اند. از منظر این دو عارف کلام، حاصل معرفت عقلی و حسی نسبت به‏اسما، صفات و افعال خداوند است و ازآن جا که ذات مرتبه ای فراتر از وجود و در نتیجه ورای ادراک و تخیل است، در شهود عرفانی واصل، سخنوری جایگاهی ندارد و سکوت زبان عارف در توصیف و ستایش خداوند است. ابن عربی با رویکرد هستی شناسانه ‏از ظلمت فراوجودی ذات سخن می گوید و با رویکرد معرفتی از ظلمت عقل و بصیرت در مواجهه با وفور انوار ذات. زبان خاموش عارف در آن مرتبه در تفکر ابن عربی حاصل چنین بینشی است. مولوی نیز با رویکردی معرفتی به زبان واصل به حق توجه‏کرده و نهایت سلوک را حیرت از مشاهدة ذات می داند. این حیرت ناشی از عجز عقل در معرفت به حق و نیز معرفتی متفاوت از معرفتی است که سالک در طی طریق به گمان خود از خداوند کسب کرده ‏است. در پرتو چنین معرفت شهودی، جهلی ستودنی وجود عارف را فرا می گیرد. از منظر این دو متفکر همان گونه‏که سکوت عارفانه ‏از کلام در توصیف خداوند گویاتر است، جهل عارفانه نیز از دانش استدلالی باارزش تر است.