شیدایی لاهوتی در مثنوی مولانا جلال الدین بلخی

حکایات مربوط به عقلای مجانین در ادبیات عرفانی فارسی از بسامد تقریباً بالایی برخوردار است. مولانا در مثنوی با رویکردی غیرتاریخی و غالباً به صورت بی نام و نشان در قالب چند حکایت عامیانه خصیصه های رفتاری و فکری این طایفه را بیان می کند. به کارگیری زبان سمبلیک و تمثیل های متعدد از سوی مولانا در بازشناسی و تبیین رفتارها و احوال فردی و اجتماعی این طایفه تا حد زیادی سویه های ناپیدای شخصیت آنها را برای خوانندگان مثنوی آشکار می سازد و تمایز جنون آنها را با جنون معمولی در ابعاد مختلف نشان می دهد. مولانا با نگاهی عرفانی جنون این طایفه را حاصل فرستادن عقل به سوی عقل آفرین و نشانة انقطاع از ماسوی الله دانسته و آنها را دارای مقام ولایت می داند. وی در تبیین رفتارهای اجتماعی این طایفه ضمن اشاره به هنجارشکنی و عرف ستیزی آنها، جنون آگاهانه آنان را ابزاری برای اعتراض در برابر عادات فراگیر جامعه و مبارزه با ارباب قدرت می داند. در مجموع در حکایات مثنوی جنون عقلاءالمجانین در سه بعد اجتماعی، اخلاقی و عرفانی قابل تبیین است. مقالة حاضر به روش توصیفی به بررسی و بازشناسی مفهوم جنون صوفیانه در مثنوی پرداخته است.