بررسی تقابل‌های دوگانه در داستان قلعة هوش‌ربا(ذات‌الصُّور) از دفتر ششم مثنوی

تقابل‌های دوگانه یکی از اصول اساسی نظریة ساختارگرایان است که برخاسته ‏از اندیشه‌های فردینان‌دو‌سوسور سوئدی است. در این نظریه، معنی هر واژه در نظام نشانه‌ای، منوط به روابط تقابلی است و با تحلیل‌های متقابل در متن می‌توان به ‏آاراء و افکار شاعر یا نویسنده پی‌برد. بدین معنا که‏مجموعِ عناصر یک متن در یک نظام پویا و از رهگذر ارتباط‌های متقابل با هم باید بررسی شوند. از سوی دیگر باید اشاره‏کرد که ‏آثار ادبی فارسی(عمدتاً کلاسیک) سرشار از تقابل‌های دوگانه‏است چرا که هر یک از آنها به فرقه‌ها و مذهب‌های متنوعی گرایش داشته‌اند از این‌رو با استفاده‏از آثار هنری در پی بازتاب ایدئولوژی خود و دفاع از آن برآمده‌اند. مولانا جلال‌الدین رومی یکی از شاعران کلاسیک فارسی است که ‏مثنوی او سرشار از تقابل‌های دوگانه ‏است و به وسیلة آنها تفکرات عرفانی خویش را بیان کرده ‌است. بنابراین نوشتار حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی تقابل‌های دوگانه به عنوان یکی از عناصر محوری مثنوی قلعة هوش‌ربا(قلعة ذات‌الصُّور) از دفتر ششم پرداخته ‌است. با توجه به‏مشرب عرفانی مولانا به نظر می‌رسد؛ کارکرد تصویرهای ادبی قلعة هوش‌ربا، بازنمایی تقابل میان عالم صورت و معنا، عاشق و معشوق، انسان کامل و سالک مبتدی، عشق مجازی و عشق حقیقی است و این مثنوی در حقیقت تلاشی است برای کشف روابط میان عناصر مذکور.