یگانگی و بیگانگی انسان با خویش از منظر مصطفی ملکیان و مولانا در مثنوی معنوی

یگانه بودن یا بیگانه بودن انسان با خودش و تبعات روانی، عاطفی و اجتماعی حاصل از آن موضوعی است که همواره دغدغه اندیشمندان، عارفان و معنویان در ادیان و فرهنگ‌های گوناگون بوده است و کمابیش بدان عنایت داشته، در باب آن به اظهار نظر پرداخته‌اند. برای مثال، در سنت عرفان اسلامی، مولانا جلال‌الدین بلخی به این موضوع توجه نشان داده و در آثارش به‌ویژه مثنوی معنوی بدان پرداخته و در باب آن داد سخن داده است. از سوی دیگر، این مساله از دید روان‌شناسان، اندیشمندان و نواندیشان معاصر نیز دور نمانده و کسانی چون مصطفی ملکیان هم در این باره به طرح موضوع پرداخته‌اند. در این جستار در نظر است که با رویکردی مقایسه‌ای، نخست بیگانگی انسان با خویش و علل آن از دیدگاه مصطفی ملکیان تبیین گردد، زان پس آراء مولانا در مثنوی معنوی در این خصوص مورد واکاوی و کنکاش قرار گیرد. به نظر می‌رسد که در اندیشه ملکیان، خودآگاهی نقشی مرکزی و بنیادین دارد و ترک این مهم می‌تواند ریشه بسیاری از امراض روحی- روانی انسان و بیگانگی او با خودش و دنیای پیرامونش باشد. مولانا نیز ضمن تاکید فراوان بر خودشناسی، بر علوم تجربی نقد وارد می‌کند، چرا که پرداختن فرد به این دانش‌ها موجب بی‌توجهی‌اش به خودآگاهی می‌شود. لذا می‌توان خودآگاهی در تفکر ملکیان و خودشناسی در اندیشه مولانا را عامل اصلی یگانگی و فقدان آنها را علت بنیادین بیگانگی با خویش دانست.