پارادوکس در عرفان با نگاهی به مثنوی معنوی مولانا

انسان اگر به درون خویش مراجعه کند قطعاً درمی‌یابد که اقیانوسی عظیم از تناقضات است. آدمی می‌خواهد حیاتی شاد داشته باشد، اما به چیزهایی می‌اندیشد که عمیقاً او را آزرده و غمگین می‌سازند. او آرزوهای بالابلندی دارد، اما راحت‌طلبی وی هرگز رخصت تلاش را برای اهدافش نمی‌دهد، آن گاه که افراد پیرامونش را دوست دارد؛ اما هرگز در راستای کسب خشنودی آن‌ها خود را به زحمت نمی‌اندازد. او انس و اطاعت رب خویش را بهترین عمل و بزرگ‌ترین توفیق می‌داند؛ اما گاه خود را اسیر شیطان و هوای نفسانی خویش می‌یابد. پارادوکس که از به وحدت رسیدن دو امر ناسازگار با یکدیگر شکوفا می‌شود در منظومة گران سنگ مثنوی بسیار تجلی دارد. پارادوکس تنها از چینش ناسازگاری‌ها در کنار هم به وجود نمی‌آید؛ بلکه خلق این‌گونه زیبایی‌ها شاعری هنرمند و قدرتمند می‌طلبد که مولانا آن را در ضمیر خویش دارد. مولانا به عنوان عارف والامقام با خلق فراوان مفاهیم پارادوکسی عقیدة خویش به قدرت مطلق الهی را به ظهور رسانیده است و بر موسیقی معنایی اثر خویش بسی جان مضاعف می‌بخشد. پژوهش پیش روی، علاوه بر تعریف پارادوکس و بیان انواع آن، به تبیین خاستگاه و اهمیت آن و نیز علل تناقض‌گویی، اهمیت و شیوة درک زبان پارادوکس پرداخته و نمونه‌هایی چند از پارادوکس را در مثنوی معنوی بیان می‌دارد.