بایسته‌های تحقق انسجام اجتماعی: ضرورت گفت‌وگو و تعامل با اقشار مختلف جامعه

عدالت از شاخص‌های مهم وضعیت پیشرفت در جامعه اسلامی محسوب می‌شود و دستیابی به عدالت بدون دستیابی به نظم اجتماعی و ملزومات آن از جمله وفاق و انسجام اجتماعی امکان‌پذیر به نظر نمی‌رسد. در سند الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت نیز تدابیری همچون تقویت تشکل‌های مردمی به منظور تحکیم ساختارهای درونی و بالا بردن سرمایه اجتماعی گنجانده شده است که تحقق چنین تدبیری بنا بر نتایج مطالعات پیشین، در گرو تحقق انسجام اجتماعی است، مسئله مطالعه حاضر تبیین ملزومات و ضروریات انسجام اجتماعی با تاکید بر نقش توده‌ها و اقشار مختلف مردم است. مطالعه شامل دو مرحله است: مصاحبه با نخبگان و مصاحبه با نمونه‌هایی از اقشار مختلف جامعه. در مرحله اول برای تعیین عوامل تحقق انسجام اجتماعی با صاحب‌نظران و استادان حوزه علوم اجتماعی مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته صورت گرفت و داده‌های کیفی به دست آمده با بهره‌گیری از نظام کدگذاریِ نظریه زمینه‌ای تحلیل شد. مرحله دوم بر مبنای مصاحبه با نمونه‌هایی از اقشار مختلف جامعه انجام شد. بر اساس یافته‌های مصاحبه با صاحبنظران، لوازم تحقق انسجام اجتماعی که نقش‌آفرینی نخبگان نیز در مهیا شدن آنها موثر هستند، عبارت‌اند از: گفت‌وگو و تعامل در تمام سطوح و اقشار جامعه، پذیرش تکثر و تفاوت‌ها، وجود احزاب و تشکل‌های مدنی فعال و واقعی، و آگاهی از وضعیت موجود و شناخت مسائل. صاحب‌نظران عدم وجود گفتگوهای سازنده و بهره‌گیری از نقد و نظر توده‌های مردم را به عنوان مانعی در برابر همبستگی و انسجام اجتماعی مطرح کرده‌اند. از دیدگاه توده‌ها، تشدید تناقض در حرف و عمل، عدم پاسخگویی مسئولان، ایجاد دوقطبی‌های کاذب، شفاف نبودن اولویت‌های کلیدی، و ترجیح مسائل فرعی بر اصلی از طرف سیاست‌گذاران، مهم‌ترین موانع انسجام اجتماعی محسوب می‌شوند. رفع چنین موانعی نیازمند گفت‌وگو و تعامل با اقشار مختلف جامعه است. نظم و انسجام اجتماعی از پایین به بالا اتفاق می‌افتد و توده‌ها باید بتوانند تاثیرگذار باشند. برای تحقق الگو باید در سطوح مختلف جامعه درباره الگو صحبت شود و محدودیتی برای طرح آن در مجامع مختلف وجود نداشته باشد.