انتخاب‌های فناورانه در ایران معاصر (اقتصاد سیاسی فناوری‌ها و پیامدهای اجتماعی آنها)

نوسازی یکی از کلیدی‌ترین فرآیندهای معاصر بر حیات معاصر ایرانیان بوده است. بدون این مفهوم نمی‌توان برنامه‌های توسعه و تحولات جامعه ایرانی را فهمید. یکی از ساحت‌های کلیدی برنامه‌های نوسازی در ایران،‌ حوزه‌های فناورانه بوده است که برخی از آنها نقش زیرساختی داشته‌اند و برخی نقش کاربری عمومی و همگانی. در بخش اول می‌توان فناوری‌های زیرساختی‌ای مانند سدسازی، صنایع انرژی هسته‌ای، ‌تاسیسات صنعت نفت و ... را می‌توان نام برد و در بخش دوم هم صنایعی مانند ماشین، گوشی‌های همراه و تلویزیون و ... را می‌توان نام برد. اما نکته کلیدی فهم منطق سیاست‌گذاری‌های حکومت در این باره در دوره معاصر و بالاخص چهار دهه اخیر است. در این مقاله تلاش خواهیم کرد ببینیم با چه منطقی این سیاست‌گذاری‌های و اجراهای آنها شکل گرفته و وضعیت این فناوری‌های در تداوم یا تغییرات مقطعی چگونه برنامه‌ریزی شده است. برای این منظور باید دقت کرد هر گونه انتخاب فناورانه در جامعه ایرانی به دلیل دولت‌محور بودن سیاست‌گذاری‌های توسعه، عملاً ذیل منطق گفتمانی حکومت قابل فهم است. از این رو باید رابطه متقابل انتخاب‌های فناورانه و اقتصاد سیاسی آنها را به عنوان یک مولفه ترکیبی برای فهم پیامدهای هر گونه‌ای از فناوری در جامعه ایرانی مد نظر قرار داد. در این مقاله تلاش خواهم کرد این مولفه ترکیبی را به عنوان مقوله کلیدی برای فهم انتخاب‌های فناورانه در جامعه ایران و تحلیل وضعیت هر گونه از فناوری‌ها تشریح کنم.