کهن‏‏ نمونۀ قهرمان در نمایش‏نامه ‏های دورۀ پهلوی اول

کهن‏‏ نمونه‌ها‏ با بهره ‏گیری از ساختارها، مایه ‏ها و تصاویر معنایی مشترک به نقل داستان‏هایی دربارۀ خلقت، جاودانگی و مرگ می‏پردازند و از آنجا که عنصر اساسی و ساختاری اساطیر تلقی می‌شوند در روان ناهشیار جمعی خانه کرده‌اند. این کهن‌نمونه‌ها گاهی شامل شخصیت‌های نمونه‌وار و گاه شامل نمادهای مشترکی هستند که هویت‌بخش بشر و جوامع انسانی به شمار می‌روند. از جمله شخصیت‌های نمونه‌وار می‌توان از کهن‌نمونه «قهرمان» نام برد. جست‌و‌جوی کهن‌الگوها در متون ادبی در حکم دسترسی به همین پنداره‌های ازلی و کهن‌نمونه‌ها است که منجر به درک دقیق‌تر از داستان و گاهی بستر اجتماعی آن می‌شود. درام عصر پهلوی اول به دلیل فاصله گرفتن از مشق‌های نخستین درام‌نویسی در دوران مشروطه و پسامشروطه، اهمیت عمده‌ای برای پژوهشگران ادبی و تئاترپژوهان دارد. درام این دوران آیینه‌ای از بازتاب تحولات اجتماعی و سیاسی ایران در این ایام است که در نهایت با ورود متفقین به ایران به اوج می‌رسد. ملی‏گرایی ادبی دوران پهلوی اول، بازتابی از شرایط جامعه بود و صورت و محتوای اکثر نمایشنامه‏های این دوران زاییدۀ سیاست این ایام است. «کهن‌نمونه قهرمان» در سه شکل نمادین «منجی»، «بلاگردان» و «جست‌و‌جوگر» در درام این روزگار متجلی می‌شود و علاوه بر هویت‌بخشی جامعه، معنی متفاوتی نیز به درام به عنوان متن ادبی اضافه می‌کند. نگارنده در این نوشتار برای بررسی کهن‌نمونه‌های قالب در درام عصر پهلوی اول، به سراغ آثار درام‌نویسان برجسته این دوران رفته و به دنبال پاسخی برای این پرسش است که چه عوامل اجتماعی و سیاسی در بروز این و نمود این کهن‌نمونه‌ها در درام‌های موردبحث دخیل است. هدف از این نوشتار، بررسی کهن‌نمونه‌های قالب در ادبیات نمایشی این دوران و کارکرد هویتی کهن‌الگوی قهرمان در آثار مذکور است. روش تحقیق این مقاله توصیفی-تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات آن کتابخانه‌ای بوده است، درام‌های موردبحث این نوشتار نیز منحصراً به شش درام‌نویس برجسته دوره پهلوی اول اختصاص دارد.