چهار بن‌مایه مفهومی مشترک در نمایش‌های آیینی‌ ایران و تعزیه

فرهنگ اقوام مشرق زمین را می‌توان از سرچشمه‌های اصلی نمایش تلقی کرد. در قلمرو ایران‌زمین ریشه‌های هنر نمایش در نمایش‌های آیینی و قومی قابل مشاهده است. از آنجا که نمایش از نخستین واسطه‌های ارتباط بشر با خدایان شناخته شده، می‌توان نمونه‌هایی از این نوع ارتباط را میان اقوام ایرانی یافت. تاثیر اعتقادات دینی و مذهبی اقوام ایرانی بر نمایش‌های قومی و مذهبی مشهود است. مهمترین این نمایش‌های آیینی و مذهبی تعزیه است. از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد برخی اسناد و اشیاء باستانی در ایران نشانه‌هایی از اجرای یک نمایش مذهبی را دارند. این شواهد می‌تواند روشنگر ویژگی‌های اصلی نمایش ایرانی از دیرباز تا امروز باشد. نمایش مذهبی شبیه‌خوانی که بیشتر با نام تعزیه شناخته می‌شود، نشانه‌های دینی، مذهبی و فرهنگی مهمی دارد. به‌نظر می‌رسد با مطالعۀ منابع باستانی ایران، نمایش‌های بومی و تطبیق آن با نمایش تعزیه، می‌توان الگویی از بن‌مایه‌های مفهومی نمایش ایرانی به‌دست آورد. به‌نظر می‌رسد این الگو شامل چهارمفهوم: نبرد خیر و شر، مرگ قهرمان، سوگواری برای قهرمان و پیوند درونی بازیگر با تقدس اجرا باشد.