جامِ آیین، برگِ قالین

نقوش حاشیه، زیرمجموعه‌ای از آداب و رسوم، اعتقادات و جغرافیای محل سکونت مردم مختلف به‌شمار می‌رود که با نمادپردازی در آثار هنریشان نمود پیدا کرده است. یکی از نقش‌مایه‌های شناخته شده حاشیه قالی‌های ایران و قفقاز که ریشه در آیین مهرپرستی دارد، حاشیه‌ای منسوب به دوستکامی است که واگیرهای از تکرار دو برگ کنگره‌دار و یک جام است. این نگاره در طول هزاران سال به دلایل گوناگون دستخوش دگرگونی‌هایی شده است. بر اساس ساختار فرهنگی میان ایران و قفقاز و گفتمان مشترک دو منطقه، پرسش اصلی پژوهش، نحوه ‌تاثیرپذیری عناصر تشکیل‌دهنده‌ حاشیه دوستکامی در قالی‌های ایران و قفقاز از یکدیگر است. پژوهش حاضر، از نوع توصیفی و با رویکرد تطبیقی بوده و با هدف مطالعه ساختار کلی و نقش‌مایه‌های این حاشیه در ایران و قفقاز، در پی عوامل تاثیرپذیری اقوام از باورهای یکدیگر و عناصر برگرفته از طبیعت بوده و به دنبال شباهت‌ها و تفاوت‌های اسمی و ساختاری این عناصر بر اساس ریشه مشترک اقوام ساکن در ایران و قفقاز است. یافته‌های پژوهش حکایت از مشابهت‌های بسیار از لحاظ ساختار، نقش‌پردازی، رنگ‌بندی و حضور نظم، ریتم، تقارن، تعادل و توازن بصری در نقوش حاشیه دوستکامی در تولیدات هر دو حوزه دارد که از عناصر برگرفته از طبیعت، آداب و رسوم، مهاجرت و اعتقادات مردم مناطق مختلف مشتق شده‌اند؛ اما بر اساس سنت بافت هر منطقه و قوم، تفاوت‌هایی معدود در شیوهی اجرای نقوش، جزئیات و اسامی به‌کار رفته برای حاشیه دوستکامی وجود دارد که به عنوان نشانه‌ای در شناخت منطقه بافت، حائز اهمیت است.