مطالعه تطبیقی قالی‌های اژدهانشان قفقاز، ارمنستان و ایران در دوره صفویه

با توجه به هم‌جوار بودن منطقه قفقاز و تعلق بخشی از آن به ایران تا قبل از دوره قاجاریه و به جهت جایگاه خاص قفقاز و به ویژه ایران از نظر فرش‌بافی و تلاقی فرهنگی و پیوستگی آن با ایران، بررسی نقوش این ناحیه و شناخت و طبقه‌بندی آن می‌تواند اهمیت شایان توجهی داشته باشد. شناخت نقوش فرش‌های قفقاز به ریشه‌یابی و بازشناسی مباحث مبهم و ناشناخته فرش ایران، به خصوص درمناطق هم‌جوار با قفقاز و کشور ایران بسیار کمک‌کننده خواهد بود. چرا که حوزه قفقاز از زمانه‌ای دور و در طی سالیان متمادی پذیرای حکومت‌هایی چون مادها، هخامنشیان، سلوکی‌ها و اشکانیان، ساسانیان، اعراب، ترک‌های سلجوقی، مغولان و پادشاهان صفوی بوده است. با توجه به این‌که اژدها در فرهنگ و ادبیات ایران، روایات اسلامی و باورهای قومی تعاریف متفاوت و گسترده‌ای دارد. بنابراین نقش اژدها به عنوان نقشی فراگیر در هنر ایران و سایر هنرها دیده می‌شود و از بن‌مایه‌های اساطیری است که در هنر ایران و سایر سرزمین‌ها تجلی بارزی داشته و منجر به ظهور ایده‌ها و نقوشی در فرش شده است. فرش قفقاز نیز به دلیل ریشه‌های فرهنگی مشترک دارای اشتراکات و افتراقاتی با فرش ایران بوده است لذا بررسی نقوش مشترک و نمادین آن‌ها، حائز اهمیت بوده است و در جهت شناخت فرهنگ و باورهای آنان کمک بسزایی می‌کند. هدف از این پژوهش تطبیق نقش اژدها و همچنین بررسی فرمی و نمادین اژدها در دو حوزه قفقاز و ایران بوده است. ضمن این‌که به این سوال نیز پاسخ داده شده است: آیا کاربرد نقش اژدها در فرش صرفاً جنبه تزئینی داشته یا هنرمند بر اساس مفاهیم نمادین آن را تصویر کرده است؟ روش پژوهش حاضر به شیوه تطبیقی- تحلیلی بوده است. در ابتدا به ذکر توضیحاتی در رابطه روابط بینافرهنگی و تاریخچه قفقاز و ایران پرداختیم و سپس به بررسی و تطبیق نمونه‌های مورد مطالعاتی پرداخته شده است.