بررسی سبک نثر گفتار فیلم حاجی‌واشنگتن اثر علی حاتمی

علی حاتمی خالق آثار ماندگار سینمایی و تلویزیونی بیش و پیش از آنکه کارگردان بودن، نویسنده بود. آثار او مملو از عبارات دلنشین ادبی است که گاه به شعر می‌ماند. بسیاری از کارشناسان و منتقدان سینما، نثر و گفتار غالب فیلم‌های علی حاتمی را شبیه نثر و گویش مردمان دورة قاجار می‌دانند اما این، فقط در حد گمان؛ و فرضیة ما برای پژوهش در این زمینه است. برای اثبات این مدعا، فیلمنامة فیلم«حاجی‌واشنگتن»- از نوشته‌ها و ساخته‌های علی حاتمی(که داستان آن در دورة قاجار می‌گذرد)- را با دوازده مشخصة سبکیِ نثر مطبوعاتی دورة مشروطه مقایسه کردیم و در پایان از فراوانی بالای موارد همانندی گفتار این فیلمنامة با شاخصه‌های نثر مطبوعاتی دورة مشروطه نتیجه گرفتیم که علی حاتمی در نگارش این فیلمنامه تابع شیوه و سبک نثر دورة قاجار بوده است چنانکه گویی نویسنده در زمان قاجار می‌زیسته زیرا علاوه بر رعایت و آوردن نشانه‌های سبکی نثر دورة قاجار بسیاری از اصطلاحات عامیانه و دولتی آن دوره را به درستی در گفتار فیلم گنجانده است. علی حاتمی علاوه بر ادبی‌نویسی، دو مشخصه انتقادی‌نویسی و ساده‌نویسی را به تقلید از شیوه و نگاه نثر قاجار در نگارش فیلمنامه حاجی‌واشنگتن لحاظ کرده است. لحن او در این فیلمنامه-همچون روزنامه‌های دورة قاجار- انتقادی است ضمن اینکه همگام با ساده‌نویسی و عامیانه‌نویسی پیشگامانی همچون قائم مقام فراهانی، به شیوة ساده‌نویسی وفادار بوده و نثر ساده و عامیانه خود را به نمک آرایه‌های ادبی، ملاحت بخشیده است. در یک کلام، علی حاتمی با نگارش فیلمنامة حاجی‌واشنگتن اثری به سبک نثر دورة قاجار خلق کرده است.