تحلیل مقایسه ای انسان کامل در گلشن راز شبستری و مرصادالعباد نجم الدین رازی

چکیدهانسان شگفت انگیزترین و پیچیده ترین آفریدۀ خداست که با وجود کشش های جسمانی و غرایز نفسانی، جنبۀ الهی و ملکوتی نیز، در نهاد این خلاصۀ آفرینش تعبیه شده و به خاطر این دوبعدی بودن، پیوسته در تکاپوست که به جنبۀ حقیقی خویش دست یابد و برای نیل به این هدف عالی در مسیر سیر و سلوک الی الله قرار می گیرد. در این مسیر پرفرازونشیب، سعی در رهایی روح خود از بندهای تعینات و هواجس نفسانی دارد تا دل، که خلاصۀ وجود اوست، صافی گشته و آیینۀ تمام نمای اسما و صفات حق گردد و به جایی برسد تا بشود انسان کامل . چنین انسانی که خلاصۀ وجود آفرینش، نخستین مخلوق و اشرف مخلوقات است، سایر موجودات به سبب طفیل وجود آفریده شده اند؛ به این جهت مقام ولایت را داراست که می تواند واسطۀ بین حق و خلق باشد. موضوع این مقاله در راستای دیدگاه شیخ محمود شبستری در گلشن راز و نجم الدین رازی در مرصادالعباد با هدف واکاوی خصوصیات انسان کامل است که با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که شبستری و نجم الدین رازی در مورد انسان کامل، آبشخورهای فکری تقریباً یکسان دارند؛ به‌گونه‌ای که معتقدند که جمیع مراتب الهی و کونی از عقول و نفوس کلی و جزئی و مراتب طبیعت تا آخر تنزلات وجود، مرتبت انسان کامل است؛ این چنین انسانی که خلیفۀ الله است، شایستگی مقام نبوت و ولایت را دارد که می تواند راهبر گمراهان شود تا از خواب غفلت بیدار شوند و به هدف غایی شان که خودشناسی و به‌تبع آن خداشناسی است، برسند.