مدارهای دانشگاه‌داری در عصر حاضر: واقعیت‌مداری، آینده‌مداری و مسئولیت‌مداری

دانشگاه در فضا و زمان امروز ایران دچار ناکارآمدی شده، از این‌رو نوشتار فوق برپایه دغدغه نگارنده به منظور حفظ حیات و پایدارسازی بقای دانشگاه در ایران تدوین شده است. اگرچه روزگاری دانشگاه با هدف تربیت نیروی ماهر و متخصص برای پیشبرد اهداف و برنامه‌های دولت کارکرد خودش را تعریف و اجرا می‌کرد، اما در روزگار کنونی این کارکرد نیز در برخی از رشته‌ها و حوزه‌های خاص مهارتی، به دشواری دست‌یافتنی شده و آموزش در بسیاری از حوزه‌های تخصصی دانشگاه دچار بحران مخاطب شده است. به عبارت روشن‌تر عرضه آموزش عالی بر تقاضای این نوع آموزش‌ها غلبه یافته و در عمل مشتریان نهایی تحصیل در دانشگاه از دریافت خدمات تحصیل در دانشگاه‌های کشور حتی به شکل رایگان سر باز می‌زنند. این موضوع دلایل متعددی دارد که بخشی از آن در فضای دانشگاه و بخشی دیگر در فضای بیرون دانشگاه معناپذیر و قابل تبیین است. تمرکز این مقاله بررسی و توضیح چرایی ناکارآمدی فضای دانشگاه و با تاکید بر سه مدار اصلی دانشگاه‌داری چون، واقعیت‌مداری، آینده‌مداری و مسئولیت‌مداری مطرح شده و ذیل هر مدار دلایل پیدایی وضع موجود و چگونگی برون‌رفت از آن بیان شده است. فرض این نوشتار آن است که دانشگاه گرفتار زیستِ روزمره شده و افق‌های سیاست‌گذاری آن به جذب دانشجو و هدایت امور معمول اداری از قبیل جذب اعتبار و بودجه، پرداخت حقوق و دستمزد و هزینه‌های جاری محدود شده است. این زیست روزمره باعث شده دانشگاه نسبت به موضوعات سرونوشت‌ساز آینده‌اندیشی، مسئولیت‌پذیری در برابر جامعه و واقع‌نگری دور بماند و دچار انفعال شود. این انفعال همان‌گونه که یاد شد از درون و از بیرون دانشگاه نشات می‌گیرد و باعث ایجاد نوعی حریم امن و کنج عافیت‌طلبی برای عموم ذی‌نفعان دانشگاه و انفعال در برابر تغییرات، واقعیات و جامعه پیرامونی شده است. کنج عافیت به وجود آمده ابتکار عمل، خلاقیت‌، نوآوری و اثربخشی‌های فردی و جمعی ذی‌نفعان دانشگاه در جامعه را خنثی ‌ساخته است. تخدیر ذهن‌های کنشگران نهاد علم و دانشگاه در ایران با تکیه بر دریافت درآمده‌های حاصل از فروش نفت و گاز باعث شده آینده، بقا و کارآمدی دانشگاه در ایران مبهم و رو به زوال باشد.

university administration circuits: realism, futurism and responsibility orientation

the present article is written based on the author’s concern in order for the preservation of life and stabilization of universities due to the inadequacies which universities in iran are exposed to at the present time. although universities once defined and implemented their own functions with the aim of training skilled and specialized workforce to advance the goals and plans of the government, these functions are quite unattainable in some disciplines and specific areas of skill at the present time, and education suffers from audience crisis in many specialized disciplines of the university. in clearer term, the supply of higher education has exceeded the demand and in practice end customers of university education refuse to receive education services in the country’s universities, even for free. this is due to a variety of reasons some of which are meaningful and explainable inside the university and some outside the university. the focus of the present article is to examine and explain why the university atmosphere is insufficient emphasizing three main circuits of university administration: realism, futurism and responsibility orientation; and under each circuit the reasons for the emergence of the status quo and how to get out of it are stated. the premise of this paper is that universities are preoccupied with everyday life and their policy horizons are limited to student recruitment and management of routine administrative affairs such as raising credit and budget, paying salaries and wages and running costs. this everyday life has resulted in universities’ passivity and detachment regarding momentous affairs of futurism and sense of responsibility for the society and realism. as mentioned, this passivity originates from both inside and outside universities, and generates rather comfort zone for general stakeholders and passivity against changes, realities and the community. the resulting comfort zone has neutralized the initiative, creativity, innovation, and both individual and collective effectiveness of university stakeholders in society. the intoxication of the minds of the activists of science and knowledge institution in iran relying on the revenues from the sale of oil and gas has made the future, survival and efficiency of universities in iran vague and declining.