دولت رانتیر و توسعه نیافتگی در ایران: مطالعه دوره پهلوی دوم

حدود 90 سال از ایجاد دولت مدرن در ایران می گذرد و علیرغم درآمدهای سرشار کشور از منابع مختلف خصوصا منابع نفت و گاز از دهه 40 میلادی، در این مدت ایران نتوانسته گام های مهمی در مسیر توسعه اقتصادی بردارد و معضلات و مشکلات کشور دایما افزایش پیدا کرده است. پیامدهای سو مدیریت بر درآمدهای عظیم نفتی که مسقتیم به خزانه دولت واریز می شدند، ضعف بخش خصوصی و بورژوازی در ایران، پذیرش عمومی ایرانیان مبنی بر اینکه دولت باید کارگزار عمده اقتصادی باشد، عدم تبدیل رانت های نفتی به یک نظام تولید ثروت در ایران، ویژگی های خالص دولت پهلوی دوم، عدم تمایل به ایجاد شرایط توسعه اقتصادی کشور و تمرکز بر رشد اقتصادی، عدم تنوع بخشی به اقتصاد و توزیع عادلانه درآمدها و به طور مشخص دولت رانتیر، شخصی و اقتدار گرا برخی دلایل عدم توسعه نیافتگی ایران در دولت پهلوی دوم قلمداد شده است. دولت رانتیر این رانت را در سه حوزه مشخص مورد استفاده قرار داد، اول حفظ قدرت و کسب مشروعیت با خریدهای کلان تسلیحاتی و واردات کالاهای مختلف، دوم، استقلال از مردم و جامعه در تصمیمات و سیاست ها و نهایتا ایجاد روحیه رانت جویی در جامعه بجای تقویت انگیزه برای تولید. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به چیستی، معایب و نقش دولت رانتیر در توسعه نیافتگی ایران در دوره پهلوی دوم می پردازد و درسهایی را برای اقتصاد ایران ارائه می دهد.