اشغال نظامی در سیر تحول حقوق بین‌الملل

ممنوعیت تصرف سرزمین به واسطة اشغال نظامی اصلی است مسلم و بلامنازع که از قابل قبول نبودن کاربرد زور به آن گونه که در منشور سازمان ملل متحد مقرّر شده است و در بند 10 اعلامیة اصول حاکم بر روابط دوستانه و همکاری میان کشورها (1970) تکامل یافته، منتج می شود. این ممنوعیت در بند 3 مادة 5 و در بند 7 مقدمة قطعنامة تعریف تجاوز نیز مورد تاکید قرار گرفته است. قطعنامة تعریف تجاوز در بند 3 مادة 5 مقرّر میدارد: 'هیچگونه تصرف ارضی یا امتیاز ویژة ناشی از تجاوز، قانونی شناخته نمی شود و نخواهد شد.' بند هفتم مقدّمة قطعنامه مبیّن آن است که سرزمین یک دولت نباید از راه اشغال نظامی، هرچند موقت، یا اقدامات قهرآمیز دولتی دیگر با نقض منشور ملل متحد مورد تعرض قرار گیرد و آن سرزمین نباید در نتیجة این اقدامات یا تهدید به آنها، تحت تصرف دولت دیگر در آید. واضح و مبرهن است که تایید غیر قانونی بودن تصرفات ارضی یا امتیاز ویژة ناشی از تجاوز در قطنامة تعریف تجاوز، تکرار یک قاعدة شناخته شدة حقوق بین الملل و نمایانگر حساسیت دولتها نسبت به سرزمین هایشان بوده است. از این رو، امروزه از لحاظ قانونی هیچ سرزمینی را نمیتوان از طریق اشغال نظامی به کشور دیگر منضم ساخت. امروزه پیوستگی مرحلة جنگ با اشغال این امر را تقویت می کند که شاید پرداختن به مقررات حاکم و تکالیف دولت اشغالگر، در زمانی که مسالة اشغال در صحنة بین المللی هم از نظر حدوث و هم به لحاظ استمرار موضوعیت بیشتری یافته است ضروری تر از بررسی مسالة مخاصمه تلقی شود. اکنون که دولت فاتح به هدف خویش یعنی تسلط بر سرزمین دشمن نایل آمده است ودر نزدیکترین و مهمترین مرحلة تعامل با قربانیان خود قرار دارد، ضروری است دانسته شود چه قواعد و مقرراتی می باید و می تواند رفتار او را از جهات متعدد کنترل کند، چه وظایف وتکالیفی در خصوص ساکنان و سرزمین اشغالی بر عهدة اوست، چه ضمانت اجراهایی در صدد استحکام این قواعد و لزوم پذیرش و اجرای آنها توسط قدرت اشغالگرمیباشند. در واقع ما به دنبال پاسخ به این سوال هستیم که آیا اصلا دولت اشغالگر تکالیفی در قبال ساکنان و سرزمین اشغالی بر عهده دارد؟ و اگر ما جواب این سوال را مثبت فرض کنیم، حدود و نحوة انجام این تکالیف چگونه است؟ آیا دولت اشغالگر در همة اوضاع و احوال ملزم به اجرای آنهاست و یا اینکه تحت شرایطی خاص می تواند از انجام همه یا برخی از آنها خودداری کند؟