بررسی و تحلیل محتوای نامه‌های امام باقر (ع)

یکی از روش های اسنادی که به بررسی نظام مند، عینی، کمی و تعمیم پذیر پیام های ارتباطی می پردازد و برای بیان مفاهیم یا واژه های معینی در یک متن و یا مجموعه ای از متون استفاده می شود تحلیل محتواست. از آن‌جایی که امام محمد باقر(ع) تاثیر بسزایی در تبیین مبانی اسلام در حوزه های مختلف علم از حوزه فقهی، کلامی، تفسیر...داشته است؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف تحلیل محتوای نامه‌های آن حضرت نگاشته شده است. روش پژوهش توصیفی و با توجه به منابع کتابخانه صورت گرفته است. بر اساس موضوع، نامه‌ها به سه دسته اعتقادی-اخلاقی، فقهی و نامه‌های شخصی تقسیم شدند و سپس با گزینش واژگان کلیدی و میزان تکرار آنها در هر دسته، مفاهیم مهم و نقاط مورد تمرکز در هر دسته استخراج شد و به‌این طریق به کشف محتوای نامه اقدام شد. نتیجه نشان داده که امام (علیه‌السلام) موضوع تقویت و غنی بخشی بنیه فکری و فرهنگی شیعیان و مصون ساختن آن از آسیبهای فرهنگی را بر مبارزۀ سیاسی با حاکمان وقت اولویت داده‌اند،هم‌چنین در نامه‌های خویش توجه عمیق مخاطب به توحید ذاتی و توحید ربوبی خدا، ایمان به اقتدار مطلق و حاکمیت مطلق او و مشیت تخلف‌ناپذیر او بر هستی، زمینه‌سازی برای روی آوری به عبودیتی کامل برای او فراهم می‌آورد و در نهایت امام توجه جدی به مسائل فقهی مانند شرط در ازدواج متعه، صید و ارث مولی، جهاد و... نمودند.