بررسی عملکرد بندهای سنگی ملاتی در کنترل سیلاب ورودی به شهرها (مطالعه موردی: حوزه آبخیز بالادست شهر برازجان)

در طول قرن گذشته، توسعه مناطق شهری شتاب زیادی داشته است. تغییرات کاربری زمین مرتبط با توسعه شهری به طرق مختلف بر سیل تاثیر می گذارد. از طرفی تخریب و حذف پوشش گیاهی و خاک حوزه های بالا دست مناطق شهری از یکسو و نوسانات اقلیمی از سوی دیگر، باعث افزایش دبی پیک رواناب های ورودی به شبکه زهکشی مناطق شهری از بالادست می شود. در نتیجه دبی اوج، حجم و فراوانی سیلاب ها در مناطق شهری افزایش می یابد و در نتیجه جاده ها و ساختمان هایی که در مناطق مستعد سیل ساخته می شوند، در معرض افزایش خطرات سیل، از جمله آبگرفتگی و فرسایش قرار دارند. ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺑﺴﺘﺮ رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺣﺪاث ﺳﺎزهﻫﺎی ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ در ﻣﺴﯿﺮ آن ها ﺑﺮ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﺧﺴﺎرت ﺳﯿﻼب افزوده اﺳﺖ. در این پژوهش عملکرد بندهای سنگی ملاتی احداث شده از سال 1394 تا 1399 در حوزه بالادست شهر برازجان مورد بررسی قرار گرفت. به این منظور تاثیر این سازه ها بر سیلاب آذرماه 1399 که سبب بروز خسارت در جنوب و جنوب غرب کشور و بخش هایی از استان های خوزستان، بوشهر، فارس، هرمزگان و دیگر مناطق همجوار گردید، تجزیه و تحلیل شد. برای انجام این مطالعه از مشاهدات میدانی، شبیه سازی جریان سیلاب در مسیل ها با مدل hec-hms و روندیابی دبی سیلاب با نرم افزار hec-ras در مخازن بندها، استفاده شد. با مدل سازی سازه های موجود و بررسی اثر آن ها بر سیلاب خروجی مشخص گردید که میزان کنترل حجم سیلاب بین دو و نیم تا 43 درصد متغیر بوده است و این سازه-ها اثرات مثبت و مناسبی درتعدیل و کاهش دبی پیک سیلاب داشته است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که احداث بندهای سنگی ملاتی در حوزه بالادست شهر برازجان با ایجاد تاخیر در حرکت سیلاب در مسیل های منتهی به شهر، سبب مهار نسبی سیلاب ورودی به شهر شده است و تا حد زیادی از اثرات و خسارت های ناشی از وقوع سیل در شهر کاسته است.