فسیل‌های اردویسین البرز: یافته‌های جدید از تنوع زیستی اردویسین در منطقه البرز

رشته کوه‌های البرز و دنباله شرقی آن جنوب کپه‌داغ، در شمال ایران قرار دارند و سرزمین پالئوزوئیکی محسوب می‌شود که از خرده قاره شرق ایران مرکزی با زون سبزوار جدا می‌شود. زون سبزوار دارای مجموعه‌های ملانژ افیولیتی به سن دونین، پرمین و کرتاسه پسین تا پلیوسن است که نشان‌دهنده جدایش آن از خرده قاره شرق ایران مرکزی در این زمان‌ها است، اما در زمان پالئوزوئیک زیرین همگی بخشی از قاره دیرینه گندوانا بوده‌اند. در طول بیست سال خیر، پیشرفت‌های زیادی در مطالعات فسیل‌‌شناسی اردویسین البرز و جنوب کپه‌داغ حاصل شده است. دستاورد این مطالعات ایجاد تقسیمات دقیق بر پایه تریلوبیت‌ها و کنودونت‌ها و تطابق توالی‌های رسوبی اردویسین زیرین تا میانی این منطقه بوده است. پالینومورف‌ها و به ویژه کیتینوزوآن‌ها برای تعیین سن زیست‌چینه‌ای و تطابق نهشته‌های اردویسین بالایی کاربردی و مفید بوده‌اند و مطالعه آنها روشنگر سن و منشا مجموعه دگرگونی شیست‌های گرگان بوده است. حیات دریایی متنوع اردویسین شمال ایران به غیر از تریلوبیت‌ها و کنودونت‌ها شامل گراپتولیت‌ها، بازوپایان، دوکفه‌ای‌ها، شکم‌پایان، سرپایان، استراکودها و خارپوستان است. مطالعه آنها نشانگر ساختار پیچیده اجتماع کف‌زی آن زمان است که فهم بهتری از تغییرات محیطی، ارتباطات زیست جغرافیایی با مناطق دیگر و معبرهای مهاجرت موجودات ایجاد نموده است. بر این اساس مشخص شده است که در طول اردویسین، البرز و کپه‌داغ در عرض‌های متوسط جغرافیایی قرار داشته‌اند. شواهد فسیلی اردویسین بدست آمده، قرابت نزدیک زیست جغرافیایی با غرب مدیترانه‌ای پری-گندوانا را نشان می‌دهند و همچنین الگوهای پیچیده رفت و برگشت فوناها را آشکار می‌سازند. به ویژه قرابت نزدیک فوناهای کف‌زی البرز و کپه‌داغ با جنوب چین در طول زمان اردویسین زیرین تا میانی کاملا مشهود است، اما دوره‌هایی از گسترش اجتماعات فونای سردزی نزدیک به ساحل (برای مثال اجتماعات protambonites، thysanotos−leptembolon و neseuretus) با فروافتادن سطح آب دریا نیز دیده می‌شود. حضور فونای کف‌زی کم تنوع با بازوپایانی مانند hindella و تریلوبیت vietnamia در کپه‌داغ و شرق ایران مرکزی شواهدی بر وجود اقلیم سردتر در زمان کاتین است. مجموعه‌های کریپتواسپور و اسپورهای تری‌لت موجود در نهشته‌ای کم‌عمق دریایی هیرنانتین کپه‌داغ گویای انتشار گیاهان خشکی بر روی سرزمین‌های مجاور است.