بازیابی ساختار تاریخی مرکز محله دولاب با محوریت مسجد تاریخی زیر بازارچه ( مسجد جامع بقیه الله دولاب)

از نکات قابل توجّه در تاریخ معماری شهرهای ایرانی تا پیش از ورود تجدّد، محلّه مندی آن است. این محلّات نه تنها به صورت فیزیکی، بافت های مختلف شهری را از یکدیگر متمایز می ساختند، بلکه در وجه ذهنی نیز هویّت های خاصّ خود را در ذهنیّت شهروندان ایجاد می کردند؛ به گونه ای که تا چند نسل پیش، شهروندان بخشی از هویّت خود را از محلّه ی خویش اخذ می نمودند. اما در شهرسازی معاصر در پی ورود اتومبیل به زندگی شهری تغییر زیادی در بافت کهن شهری روی داد. برش های غیر اصولی بافت تاریخی شهر، دگرگونی های زیادی در چهره ی شهرها به وجود آورد. ظهور عنصر خیابان و انتقال بسیاری از فعالیت ها به کنار خیابان و تسلط کامل اتومبیل به محیط محله ای، موجب بسیاری از آسیب های روانی و اجتماعی در محلات می باشد. محله دولاب نیز به عنوان یکی از قدیمی ترین محلات شهر تهران در اثر خیابان کشی ها دچار آسیب و استحاله شده و این امر سبب گشته که داشته های شهرسازی و معماری اصیل خود را از دست بدهد. از این روی مطالعه حاضر درصدد بازیابی ساختار تاریخی این محله با تکیه بر ساختار اصیل (مرکز محله ای) آن برآمده است. در مسیر بازیابی، مسجد بقیه الله دولاب به عنوان عنصر کلیدی مجموعه در کانون توجه قرار گرفته و بازیابی ساختار اصیل، از این نقطه شروع و در شعاعی پیرامون آن گسترش می یابد. به منظور دست یابی به این هدف، از راهبرد کیفی با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای، اسنادی و میدانی بهره گرفته شده است. در پی مرور و بازخوانی اسناد تاریخی و منابع شفاهی با تمرکز بر ساختار محله دولاب و تحلیل تاریخی مستندات، ساختار اصیل تاریخی محله دولاب شناسایی و تغییرات و دگردیسی های این محله تا امروز رصد گردید. در نهایت بر اساس یافته های به دست آمده، نقشه بازیابی ساختار تاریخی محله دولاب به مرکزیت مسجد زیربازارچه ارائه گردید.