بررسی میزان اثربخشی آموزش مجازی توسط شبکه‌های اجتماعی ازنظر مدیران، معلمان، والدین

در آستانه‌ ورود به عصر اطلاعات، پارادایم جدیدی به نام فناوری اطلاعات مطرح‌شده است که تاثیر اجتناب‌ناپذیری بر تمامی حوزه‌های دانش بشری داشته و نهادهای مختلف اجتماعی بخصوص آموزش‌وپرورش را دستخوش تغییرات بزرگی نموده است. آموزش مجازی نیز پارادایمی جدید و محصول فناوری اطلاعات می‌باشد که توسط برخی سازمان‌ها و دانشگاه‌ها در قالب طرح‌های آموزشی متعدد مطرح و حتی اجراشده است (شیخی و همکاران، 1394). توسعه روزافزون نقش و تاثیر فناوری‌های نوین، به‌ویژه استفاده از فضای مجازی به‌عنوان یکی از پدیده‌های نوظهور در ابعاد گوناگون زندگی انسان از واقعیت‌های غیرقابل‌انکار جامعه امروز است. آموزش‌وپرورش نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین دستگاه متولی تعلیم و تربیت رسمی و عمومی کشور و موسسات آموزش عالی از دایره این تاثیرپذیری خارج نیست. این فناوری‌ها و به‌طور خاص اینترنت و شبکه وب پیوسته در زندگی روزمره افراد نقش دارد. افراد به هنگام حضور در شبکه، کوله باری از دانش و تجربه‌های فرهنگی و اجتماعی خود را به همراه می‌آورند و درعین‌حال، تحت تاثیر اطلاعات و تعامل‌های درون آن قرار می‌گیرند (بختیاری و شیخ بابایی، 1399). می‌توان گفت هنگامی صدای ﮐﻠﯿﮏ را می‌شنویم به این نکته بسیار مهم پی خواهیم برد که اﯾﻦ ﺻﺪای آﻣﻮزش مدرنی در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺖ و ﯾﮑﻢ اﺳﺖ (آستین، 2001). اصطلاح شبکه‌های اجتماعی اولین بار چیایبارنز در سال 1954 طرح و ازآن‌پس به‌سرعت به شیوهای کلیدی در تحقیقات و مطالعات بدل گشت. در تئوری شبکه اجتماعی سنتی، یک شبکه اجتماعی به این صورت تعریف می‌شود که یک مجموعه‌ای از نهادهای اجتماعی که شامل مردم و سازمان‌ها که به‌وسیله مجموعه‌ای از روابط معنی‌دار اجتماعی به هم متصل‌اند و با هم در به اشتراک گذاشتن ارزش‌ها تعامل دارند (معمار، عدلی پور، خاکسار، 1391).در ﻃﻠﯿﻌﻪ دنیای فرا پیچیده‌ی ﻫﺰاره‌ سوم، ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺑﺎزار اقتصاد و اشتغال، ﺗﻨﻮع ﻧﯿﺎزﻫﺎی آﻣﻮزشی، ﮔﺴﺘﺮش اﻧﻔﺠﺎرﮔﻮﻧﻪ فن‌آوری ﻋﻠﻢ و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺑﺎزآﻣﻮزی و ﯾﺎدﮔﯿﺮی دائم ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻧﻔﺠﺎر اﻧﺘﻈﺎرات، محدودﯾﺖ منابع در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ رﺷﺪ روزاﻓﺰون جمعیت و ﺗﻘﺎﺿﺎی ﻓﺰاﯾﻨﺪه جهت ﺑﺮﺧﻮرداری از ﻓﺮﺻﺖ‌های آموزشی می‌باشد (ﺟﻌﻔﺮی و ﻗﻮرﭼﯿان، 1384). شبکه‌های اجتماعی اینترنتی پایگاه یا مجموعه پایگاه‌هایی هستند که امکانی فراهم می‌آورد تا کاربران بتوانند علاقه‌مندی‌های، افکار و فعالیت‌های خودشان را با دیگران به اشتراک (بوید و السون، 2007). همچنین یک سایت ساده مانند موتور جستجوگر با اضافه شدن امکاناتی مانند چت و ایمیل و امکانات دیگر خاصیت اشتراک‌گذاری را به کاربران خود ارائه می‌دهند (پمپک و همکاران، 2009). بااینکه ﺑﯿﺶ از دو ﻫﺰار ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺗﺎﮐﻨﻮن زمینه‌های ﯾﺎددﻫﯽ و ﯾﺎدﮔﯿﺮی دارای ﺗﻐﯿﯿﺮات بسیار ﮐﻤﯽ بوده، اما امروزه ﺑﻪ ﮐﻤﮏ فناوری اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺤﻮﻻت ﺳﺮﯾﻌﯽ داﺷﺘﻪ است (جری،2000). ﺗﻐﯿﯿﺮات ﮐﻪ در ﻣﺤﯿﻂ ﭘﯿﺮامون در ﺣﺎل شکل‌گیری نظام اﺳﺖ، آموزش ﻣﺠﺎزی به‌منظور ارائه ﺧﺪﻣﺎت و فناوری‌های ﺟﺪﯾﺪ در زمینه‌ ﺗﺪرﯾﺲ و ﯾﺎدﮔﯿﺮی به‌صورت ﯾﮏ نیاز ﻣﻄﺮح ﺷﺪه است (آونگ، 2004). آﻣﻮزش ﻣﺠﺎزی مهم‌ترین ﮐﺎرﺑﺮد فناوری اﻃﻼﻋﺎت اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻈﺎم‌های ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺜﻞ ﯾﺎدﮔﯿﺮی راﯾﺎﻧﻪ ﻣﺤﻮر، ﯾﺎدﮔﯿﺮی ﺑﺮﺧﻂ، ﯾﺎدﮔﯿﺮی ﺷﺒﮑﻪ ﻣﺤﻮر و آﻣﻮزش تحت ﺷﺒﮑﻪ ارائه می‌شود (ﻻدوﺳﺮ وﻫﺎم،2001).از سوی دیگر باتل (2004) استدلال می‌کند که دنیاهای مجازی برای مردم آیینه‌ای را فراهم می‌آورند که هر چه فرد تصویر خود را در آن مانوس‌تر با خود واقعی یا ایدئالش بیابد، بیشتر با آن ارتباط برقرار می‌کند. لیندلاف (2002) ارتباطات کامپیوتری را بسیار متفاوت از سایر ارتباطات می‌داند (جلالی، 1382). شیری و صفی اقدم (1398) بیان می‌کنند که آموزش مجازی یکی از انواع آموزش از راه دور است. آموزش از راه دور می‌تواند شامل سیستم‌های مبتنی بر پست، رادیو، تلویزیون و مکاتبه باشد. آموزش مجازی نیز یکی از انواع تکامل‌یافته این نوع آموزش است که در آن از فناوری‌های اطلاعات و رایانه برای ایجاد تجربه‌های یادگیری استفاده می‌شود. همچنین محدودیت‌هایی توسعه آموزش از طریق آموزش مجازی توسط ابراهیم‌زاده (1386) شامل ابهام در مورد کیفیت محتوای؛ از طریق فناوری اطلاعات و معیارهای سنجش در آموزش از طریق شبکه اشاره کرد. همچنین محققان دیگری مانند کری، ایساکسون (2000)، مککیم، جولی و کانتیلون (2007)؛ ذوالفقاری (2007)؛ پیسکوریچ (2003)؛ دشتکی حصاری (1387) رضایی (1388) و موانع توسعه آموزش مجازی بی‌شماری را ذکر کرده‌اند. مارش (2004) بیان می‌کند کامپیوترها در خانه، مدرسه، اداره و دانش‌آموزانی کامیاب‌اند که آن را بخشی از چشم‌انداز طبیعی (در زندگی‌شان) دریابند. اصطلاحات کلاس بدون دیوار، مدارس هوشمند، دانشگاه مجازی و ... اشاره به نوع جدید و شاید غیرمعمولی از آموزش مجازی دارد که در مقابل آموزش سنتی و معمول امروزه در حال جایگیری در نظام‌های آموزشی کشورهای مختلف است (مهرمحمدی، 1389، به نقل از بختیاری و بابایی، 1399).از دید والکر (2003) هر کس که امید به اثرگذاری در برنامه درسی دارد باید از طریق مدرسان عمل کند. مدرسان و یادگیرندگان، آن برنامه درسی را محقق می‌سازد که تجربه می‌کنند. شاه بیگی و نظری (1390) از ﻣﺰاﯾﺎی اﻗﺘﺼﺎدی، زﻣﺎﻧﯽ، آﻣﻮزﺷﯽ، ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ آﻣﻮزش ﻣﺠﺎزی نیز سخن گفته‌اند. اغلب مدارس امروزه در حال تلاش برای افزایش اثربخشی فناوری‌های نوظهور برای برگزاری، فعالیت‌های آموزشی خود هستند؛ به‌طورکلی هدف از آموزش مجازی فراهم نمودن امکان دسترسی جستجو پذیر در دوره‌های درسی و ایجاد فضای آموزشی یکنواخت برای اقشار مختلف در هر نقطه و بهینه‌سازی شیوه‌های ارائه مطالب درسی به‌منظور یادگیری عمیق‌تر است؛ در چنین فضای آموزشی برخلاف روش‌های آموزشی سنتی (استاد محور) افراد به‌اندازه توانایی خود از موضوعات بهره‌مند، می‌گردند در آموزش مجازی می‌توان از ترکیب نمودن شیوه‌های مختلف یادگیری از قبیل متن تصویری و غیره به حداکثر بازده در یادگیری دست‌یافت (باقرصاد، علیزاده و بنادکی، 1391). ارزشیابی اشاره دارد به فرآیندی که طی آن مشخص می‌کنیم چه اطلاعات توصیفی لازم داریم و آن‌ها را چگونه به دست آوریم تا به درک بهتری از آن فعالیت برسیم و بتوانیم درباره ارزش و مطلوبیت اهداف، طرح‌ها، شیوه اجرا و نتایج به‌دست‌آمده از آن قضاوت کنیم و آن را به سمت پاسخگویی بهتر به نیازها هدایت نماییم (کیامنش، 1383: 8). همچنین سیف (1384) ارزشیابی را یک فرایند منظم برای جمع‌آوری، تحلیل و تفسیر اطلاعات است تا بتوان تعیین کرد که هدف‌های موردنظر به چه میزان تحقق‌یافته‌اند یا در حال تحقق یافتن هستند می‌داند.فتحی واجارگاه (1386) در مروری بر تعاریف اثربخشی، ذکر می‌کند که اثربخشی از چند بعد تعریف شده است. یکی از موارد تعریف اثربخشی به‌عنوان میزان تحقق اهداف موردنظر است. در این تعریف که مهم‌ترین طرفداران آن تایلر و اسپکتر هستند، دوره آموزشی اثربخش دورهای است که به اهداف تعریف شده دست پیدا کند. در تعریف دوم، اثربخشی به‌عنوان نتایج واقعی برنامه قلمداد می‌شود. حامیان این دیدگاه، اسکریون و اپل، معتقدند برای سنجش اثربخشی باید همه نتایج و بروندادهای یک دوره را سنجید و نه‌فقط نتایج مورد انتظار را. در تعریف سوم که دیدگاه نیکولز است، اثربخشی به‌عنوان رضایت گروه‌های ذینفع از دوره‌های آموزشی تعریف می‌شود. در تعریفی چهارم نیز که گروه مطالعاتی اشریج آن را مطرح کرده است، اثربخشی به معنی رعایت استانداردهای آموزشی تعریف شده است. همچنین می‌توان گفت که برای ارزیابی هر شیوه آموزشی به نحوی لازم است عناصر اصلی تشکیل‌دهنده آن شیوه آموزشی شناسایی گردند. برای سنجش اثربخشی آموزش مجازی، از مدل‌ها و الگوها پژوهش‌های مستقیم و غیرمستقیم مختلفی می‌توان استفاده کرد. در این زمینه پژوهش‌های مستقیم و غیرمستقیمی توسط اتوِل (2006)، کریمیان (1399)؛ خانیکی و خجیر (1398) حکم آبادی و همکاران (1395)؛ اسماعیلی و همکاران (1395) فاتحی و سلحشور (1395)؛ فتحی ‌واجارگاه و همکاران (1390) و عباسیان و جنت (1389)؛ عباسیان (1389)؛ عیدی و همکاران، 1387) و ابطحی (1368) اشاره کرد.با توجه به مطالب ارائه‌شده در این پژوهش به بررسی میزان موثر بودن آموزش مجازی توسط شبکه‌های اجتماعی ازنظر مدیران معلمان و والدین پرداخته‌ایم.