آینده‌پژوهی برنامه درسی آموزش پزشکی در پساکرونا

آینده‌پژوهی دانشی فرارشته‌ای است که کشف آینده‌های محتمل و تلاش به‌منظور ساخت آینده‌های مطلوب هدف اصلی آن است. این دانش می‌کوشد آینده‌های مرجح و مبتنی بر آرزوهای انسان‌ها را خلاقانه تصور و ما را در راستای ساخت آینده مطلوبمان هدایت کند. کشورهای مختلف جهان سعی دارند ابتدا به کسب و فراگیری این دانش به‌عنوان ابزاری کارآمد و راهبردی بپردازند سپس به‌عنوان یک فاکتور کلیدی برای قرار گرفتن در راس توسعه‌یافتگی اجتماعی نسبت به سایر کشورها استفاده نمایند.(حیدری، 1395، بل، 1390)در این میان نقش آینده‌پژوهی برنامه درسی در سیاست‌گذاری برنامه درسی یک کشور غیرقابل‌انکار است. برنامه ریزان درسی با تخصص آینده‌پژوهی برنامه درسی قادر خواهند بود در مقابل چالش‌ها و موانعی ازجمله ویژگی‌های نامنظم و بحرانی جامعه کنونی و نیاز آینده کشور به‌صورت تخصصی‌تر عمل کنند، به این دلیل که این متخصصان قادر به تجزیه‌وتحلیل اصول فلسفی کشور و نیازهای فعلی جوانان و حل مشکلات آینده هستند (سراج و عبدالله، 2011). چنانچه میدانیم شیوع ویروس کرونا در سال 1398 به‌عنوان یک بحران تاثیر بسیاری بر فرایند آموزش و به‌طور ویژه آموزش پزشکی گذاشته است. نخستین فعالیت‌هایی که در شرایط اضطراری در بیمارستان‌های آموزشی به حالت تعلیق درآمده بود، کارآموزی بالینی دانشجویان پزشکی و محرومیت از مشاهده نمونه‌های متنوع بیماری بود. علیرغم ارزش آموزشی و تنوع منابع آنلاین موجود، فقدان آموزش بالینی، مواجهه مستقیم دانش جو با بیماران را به خطر می‌اندازد که می‌تواند مهارت فنی و غیر فنی را تحت تاثیر قرار دهد. (woolliscroft, 2020) علاوه بر این، ارزشیابی به علت عدم تعامل دانشجویان با بازخورد از طریق مشاهده مستقیم مهارت‌ها یا نظارت بر یادگیری با اختلال مواجه شد (کومپوراس و هلفگوت ، 2020). پس‌ازاین مرحله و بر اساس سیاست‌گذاری کلان کشور، به دلیل کمبود نیروی انسانی بیمارستان‌ها، کارآموزان به خدمات مرتبط با کووید گماشته شدند که این افزایش مسئولیت و حجم کار دانشجو به نفع ارائه خدمات بالاتر از یک‌سو و تعطیلی سایر بخش‌های مرتبط آموزشی از سوی دیگر، دانشجویان را با خستگی و خلا نگرش نسبت به محیط یادگیری مواجه کرد (ددیلا و همکاران، 2020). دانشگاه‌های سراسر جهان ازجمله ایران تمهیدات ارزشمندی را برای حفظ و ارتقای اهداف آموزشی خود و سازگاری هرچه بیشتر با این بحران جهانی انجام داده‌اند؛ اما آینده آموزش بالینی در پسا کرونا نامشخص است و در دنیای رقابت علمی و فرهنگی نیازمند پژوهشی علمی و سیستماتیک برای ترسیم آینده‌ای بهتر هستیم. همچنین به‌منظور دستیابی به چشم اندازهای جهانی و اهمیت موضوعات مختلف جهانی، در بین قدرت‌های موثر و حصول نقاط اشتراک و اختلاف بالقوه در آینده لازم است از روش‌های تحلیل ساختاری استفاده شود(godet michel, 1991). در ایران توسعه و رشد رویکرد آیند ه پژوهی در برخی از رشته‌ها ازجمله در علوم نظامی چشمگیر بوده است؛ اما در حیطه آموز ش پزشکی و به‌ویژه آموزش بالینی مطالعه‌ای صورت نگرفته است. به همین دلیل این پژوهش با هدف آینده‌پژوهی برنامه درسی آموزش بالینی گروه علوم پزشکی در پساکرونا انجام شده است.روش تحقیق: روش‌های آینده‌پژوهی بسیار گسترده و متنوع هستند. در این مطالعه از روش تحلیل ساختاری مکتب گوده و نرم‌افزار مکتوب استفاده شد که تمرکز آن بر شناسایی عوامل کلیدی و تجزیه‌وتحلیل فعل‌وانفعالات بازیگران بوده و گام‌های شش‌گانه تعریف مسئله، شناسایی عوامل تاثیرگذار، تحلیل تاثیرات متقابل عوامل، تحلیل فعل‌وانفعالات بازیگران، طراحی سبد سناریو بر اساس تحلیل تاثیرات متقابل، انتخاب سناریوهای محتمل اجرا شد. در ابتدا از طریق مطالعة کتابخانه‌ای و به‌کارگیری روش دلفی با توجه به سوابق مطالعاتی و آموزشی اساتید پیشران‌ها شناسایی و استخراج شدند. منظور از پیشران‌ها مولفه‌ها یا عوامل اصلی هستند که باعث ایجاد تغییر دریک حوزه موردمطالعه می‌شوند. در این مطالعه گروه خبرگان شامل متولیان آموزش پزشکی در دانشگاه‌های شهر تهران بودند. (10 نفر). نحوه انتخاب مشارکت‌کنندگان در این پژوهش به شیوه هدفمند و در دسترس بوده است. برای تعیین موثرترین پیشران‌هایی که بر تغییرات آتی روند آموزش پزشکی تاثیر دارند، در یک پانل مشترک از 10 نفر از خبرگان خواسته شد تا تاثیر هر متغیر را بر متغیر دیگر در طیفی از 0 تا 3 (صفر= بی‌تاثیر؛ 1=تاثیر کم؛=2 تاثیر متوسط؛ =3 تاثیر زیاد(تعیین کنند این عمل برای هرکدام از پیشران‌ها تکرار شد. بدین ترتیب میزان وابستگی یک متغیر به دیگر متغیر دیگر مشخص شد. سپس به کمک نرم‌افزار تحلیل ساختاری و نرم‌افزار mactor نتایج تحلیل محاسبه گردید و در پایان بر اساس نتایج تحلیل، سناریوهای محتمل انتخاب گردید.