بررسی رابطه تعامل معلم و دانش‌آموز در آموزش مجازی و نقش آن بر پیشرفت تحصیلی و درگیری تحصیلی دانش‌آموزان دختر شهر مشهد

امروزه آموزش‌وپرورش، بنا به‌ضرورت تغییرات اجتماعی، یکی از سازمان‌های بزرگ و پیچیده در هر کشوری محسوب می‌شود و رشد و بالندگی هر جامعه‌ای مرهون نظام آموزشی آن جامعه است (انصارالحسینی، عابدی و نیلفروشان،1399). مدرسه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محیط‌ها برای رشد افراد محسوب می‌شود. در مدرسه افراد مهارت‌های تحصیلی، اجتماعی و رفتاری را یاد می‌گیرند (گلس و ماچرا ،2009). به‌منزله، بخشی از پیشایندهای مربوط به مدرسه؛ می‌توان به مشارکت کلاسی، لذت از مدرسه، مسئولیت معلم، اثر بازخورد معلم و ارتباط با معلم را نام برد (مارتین و مارش ،2008). تعامل معلم و دانش‌آموز یکی از عوامل جوّ اجتماعی-روانی کلاس است که به شیوه مدیریت و کلاس داری، ارتباطات کلامی و غیرکلامی معلمان با دانش‌آموزان اطلاق می‌شود. این تعامل شرایطی را تعریف می‌کند که معلمان و دانش‌آموزان می‌توانند بر هم اثرگذار باشند. ازنظر روانشناسی این رابطه و بار هیجانی آن، نقش مهمی را در تعیین نگرش دانش‌آموز به ارزشمندی تجربه‌های کلاسی‌اش دارد و بر تحول او در آینده موثر است (پیانتا، هامر و آلن ،2012). ارتباط معلم_دانش‌آموز، صرفاً کنش و واکنش ساده‌ای از جانب دو سوی این رابطه نیست، بلکه تبادل کاملی است که در بستری از عوامل موثر بر آن شکل می‌گیرد. درواقع تعامل و ارتباط در کلاس و مدرسه، غالباً بازتابی از زمینه فرهنگی، تاریخی و اجتماعی است (لئو ،2013). یکی از زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی که می‌تواند بر تعامل معلم و دانش‌آموز اثرگذار باشد، گرایش به استفاده از آموزش الکترونیکی است که در چند سال اخیر در بین کارگزاران آموزشی، معلمان، مربیان تربیتی جهان بیش‌ازپیش موردتوجه قرارگرفته است (چن و زاری ،2019؛ وارتمن و کمبز ،2019). پیش از شیوع و همه‌گیری ویروس کرونا بسیاری از ابزارهای جدید در آموزش استفاده‌شده است. با شیوع کرونا ویروس و لزوم رعایت فاصله اجتماعی، نیاز به آموزش مجازی بیش‌ازپیش احساس شد و اکثر کشورها در زمان کوتاهی مجبور به حرکت به سمت آموزش مجازی و اماده‌سازی بسترهایی برای پیشبرد باکیفیت این نوع از آموزش شدند (آلمازو، لوپز و کوچار ،2020). تاثیر روان‌شناختی قرنطینه گسترده و در خانه ماندن همه مردم جامعه ازجمله دانش‌آموزان و استفاده از شیوه آموزش مجازی قابل‌توجه و موثر است و می‌تواند ماندگار باشد (سینتما ،2020). این بیماری همه‌گیر منجر به اختلال گسترده در آموزش حضوری شده است (اهمد، آلاف، القازی ،2020). در فضای آموزش مجازی ارتباطات بین دانش‌آموز و معلمان معمولاً فراتر از زمان و مکان کلاس گسترش می‌یابد. این نوع ارتباط خارج از کلاس می‌تواند بر روی رشد تحصیلی، اجتماعی و عاطفی دانش‌آموزان تاثیر بگذارد (هرشکویت، الهیجا و زادان ،2019). نظام‌های آموزشی همواره در جستجوی عواملی هستند که بر یادگیرندگان اثر می‌گذارند و آینده تحصیلی آن‌ها را تضمین می‌کند. یکی از این عوامل انگیزه پیشرفت است. انگیزش پیشرفت عبارت است از گرایشی همه‌جانبه به ارزیابی عملکرد خود با توجه به عالی‌ترین معیارها. تلاش برای موفقیت در عملکرد و برخورداری از لذتی که با موفقیت در عملکرد همراه است (دینکلمن و باف ،2016). روانشناسان و محققان عقیده دارند که انگیزه پیشرفت دانش‌آموزان برای یادگیری مطالب درسی با عواملی نظیر اعتمادبه‌نفس، تمرکز حواس، سخت‌کوشی، پشتکار در انجام دادن تکالیف دشوار و تمایل به ادامه مطالعه در ساعات پس از اتمام کلاس مرتبط است (رادل، سررازین، لگراین ویلد ،2010).همچنین، مفهوم درگیری تحصیلی دانش‌آموزان در مدرسه توجه روزافزونی را از طرف پژوهشگران و متخصصان آموزشی در دو دهة گذشته معطوف خودکرده است؛ زیرا بسیاری از مطالعات آشکار کرده‌اند که درگیری تحصیلی توان پیش‌بینی گسترة متنوعی از پیامدهای رشدی و آموزشی را داشته است (شرنوف و اشمیت ،2008). درگیری تحصیلی رفتاری شامل تلاش و پشتکار، درگیری تحصیلی عاطفی شامل اشتیاق و لذّت و درگیری تحصیلی شناختی شامل توجه، تمرکز و مشارکت است (اسکینر و پیترز ،2012). درگیری عاملی (عاملیت) نیز به میزان نقش سازندة دانش‌آموزان در جریان آموزش اشاره دارد. بدین‌صورت که دانش‌آموزان از طریق سوال پرسیدن و ابراز ترجیحات خود، شرایطی در کلاس فراهم آورند تا معلم بداند آن‌ها چه می‌خواهند و چه نیازی دارند (ریو و تسنگ ، 2011).به اعتقاد پیانتا، هامری و آلن (2012) درگیری تحصیلی یک فرایند ارتباطی محسوب می‌شود و منعکس‌کننده ظرفیت و وضعیت شناختی، عاطفی، رفتاری و انگیزشی دانش‌آموزان است. افزون بر این، یکی از عواملی که هم بر درگیری تحصیلی تاثیرگذار است و هم با سازگاری دانش‌آموزان در مدرسه پیوند دارد، تعامل معلم-دانش‌آموز است (ریز، براکت، ریورس، وایت وسالوی ،2012).ارتباط معلم دانش‌آموز یک منبع مهم حمایت اجتماعی است (اُکونر، دیرینگ و کولینس ،2011) که در یادگیری دانش‌آموزان نقش محوری دارد به‌عنوان جنبه اصلی حرفه تدریس به پیامدهای آموزشی کمک می‌کند (روردا، کومن، سپیلت و اُاُرت ،2011). آنچه در زمینه ارتباط معلم-دانش‌آموز جالب‌توجه است، صرفاً اهمیت این رابطه نیست بلکه پیامدهای تحصیلی و انگیزشی مهمی است که برای دانش‌آموزان اهمیت دارد؛ ازجمله اینکه باعث درگیری فعال تحصیلی دانش‌آموزان در کلاس درس می‌شود (کادیما، دومن، ورشیورن و بایز ،2015). ازاین‌رو با توجه به اینکه در دوران شیوع ویروس کرونا، تعامل فیزیکی بین معلم و دانش‌آموزان کاهش‌یافته است و این ارتباط به‌صورت مجازی برقرار است؛ پژوهش حاضر باهدف بررسی تعامل بین معلم و دانش‌آموز در آموزش مجازی و رابطه‌ی آن با دو متغیر انگیزه پیشرفت و درگیری تحصیلی انجام‌گرفته است.