عرفان اصیل در اندیشه فلسفی شهید مطهری (ره)

تاریخ جهان شاهد ظهور مکاتب شناختی شهودی و مدعیات معرفتی رمزآلود گوناگونی نسبت به حقایق عالم و ماسوای آن بوده است. عرفان در مفهوم عام، درک و دریافتی است که آدمی از طریق کشف و شهود به آن نائل می آید که این تحصیل معرفت خاص، در لسان متفکران غربی به «تجربه شهودی شخصی» تعبیر شده است. مفهوم عرفان در معارف اسلامی نیز، عبارت از علم به خداوند از حیث اسماء و صفات و مظاهر آن و آگاهی از احوال مبدا و معاد و حقایق عالم و چگونگی رجعت آن حقایق به سوی حقیقت مطلق است. در نوشتار حاضر با تمسک به روش توصیفی-تحلیلی به طرز تفکر فیلسوف شهید، مرتضی مطهری(ره)نسبت به مفهوم عرفان اصیل و تمایز آن با تصوف در اندیشه متعالی اسلامی پرداخته شده و جایگاه عارف حقیقی در منظومه فکری ایشان مورد تدقیق قرار گرفته است. آنچه حاصل کنکاش ما می باشد بدین شرح است: 1-در افق اندیشه استاد، عرفان فی نفسه از مقوله شناخت شهودی است، ولیکن اصالت آن، در تمسک به ادراک معارف حقه الهیه با مدد سیر و سلوک عملی است؛ 2-ایشان عرفان اسلامی را دارای حیثیت ذاتی، استقلال و غنایی خاص می داند که در بطن و متن تعالیم قرآنی، سنت نبوی و سیره علمی و عملی ائمه اطهار علیهم السلام تجلی و بالندگی یافته است و البته، از هرگونه التقاط و اضافات خارجی نیز مبری است؛ 3-بنیان عرفان اسلامی از منظر استاد، بر مبانی «خود آگاهی» و «خدا آگاهی» استوار است که منجر به «خود آگاهی عرفانی توحیدی» سالک می شود تا وی را به مرتبت فنای فی الله و بقای بالله رهنمون سازد؛ 4-استاد معتقد است که اهل معرفت هرگاه با عنوان فرهنگی مخاطب قرار گیرند ذیل اصطلاح «عرفا» و هرگاه با عنوان اجتماعی شان یاد شوند غالبا تحت عبارت «اهل تصوف» تقرر می یابند. 5-عارف مدنظر ایشان، کسی است که در بینش خود به شهود حقیقت نائل شده و به مقام قرب الهی و فنای ذات حق می رسد، در عین اینکه او متاله ای است که حاضر در حوادث جامعه بوده و دغدغه مردمان روزگار خود را دارد؛ از اینرو، شهید مطهری(ره) معتقدند که عرفان اصیل و عارف بالله در بستر جامعه شکل گرفته و رنگ ربانی به خود می گیرد؛ یعنی طایر قدسی در بطن اجتماع زاده شده و به ملکوت اعلی می رسد که منش و سلوک حضرت علی(ع) و شهیدان راه حق خود دلیلی مبرهن بر این مدعا هستند.