جبرگرایی در گلشنِ راز با نگاهی به پیشینهِ جبرگرایی در ادبِ فارسی(قرن چهارم تا نهم)

افراد پس از گذر از مراحلی چون تقریب، حقیقت، شک گرایی، احتمال، پوچ گرایی، توجیه، تقدیرگرایی، توجیه(بار دوّم)، فرض و معرفت شناسی به«جبرگرایی» می رسند. بعضی از این حدّ پا را فراتر گذاشته و پس از طیّ شک و یقین، به «اعتقاد» (باور) می رسند . تصور غلط بسیار رایجی که در مورد جبرگرایی وجود دارد این است که بسیاری گمان می‌کنند جبرگرایی لزوماً گویای این است که بشر یا افراد هیچ تاثیری بر آینده و رویدادهای آینده ندارند. از جمله آثاری که در ادب فارسی و در حوزه شعر، بر سر موضوع «جبر و اختیار» به مجادله برخاسته است،منظومه سراسر عرفانی «گلشن راز» می باشد. با توجه به اینکه شیخ سعدالدین محمود شبستری، ناظمِ این منظومه، نیز از پیروان راستین مکتب اَشاعره و از مبلّغان قاطع آن بوه است، و از سویی اشاعره جبرگرا هستند، فرض ما اینست که شیخ نیز تحت تاثیر این افکار جبر گرا بوده و منظومه خود را بر اساس آن بنا کرده است . با تامّل در منظومه دیگر شیخ بنام «سعادتنامه» و ابیاتی از «گلشن راز» این موضوع بر ما مشهود خواهد شد . این مساله ما را برآن داشت که به تحقیق در این حوزه و بررسی آثار آن در منظومه گلشن راز بپردازیم .