درآمدی بر آرمان و واقعیت در حکمرانی ایرانی دوران میانه

حکم و اطاعت از مفاهیم بنیادین علم سیاست به‌شمار می‌آیند و هرگونه بحثی از سیاست ضرورتاً به گونه‌‌ای از تولید و توزیع قدرت از سویی و اطاعت توده‌های مردم از سوی دیگر برمی‌گردد. در ایران دوران میانه، جریان فکری سیاست‌نامه‌نویسی و اندرزنامه‌نویسی از مهم‌ترین گونه‌های تامل و اندیشه‌ورزی در باب قدرت و سیاست بود و تمرکز مهمی بر آمریت و اطاعت داشته است. این‌گونه از اندیشه‌ورزی هم آرمان‌های ساخت قدرت را ترسیم کرده است و هم نگاهی عمیق به ساختار واقعاً موجود قدرت داشته است؛ به‌شکلی که همه نیروهای واقعی عرصه سیاست صرف‌نظر از گروه، صنف و افراد را با سوابق علمی، اجرایی، ادبی و مشاغل گوناگون از امیر، وزیر، فقیه و ادیب به خود درگیر کرده بود. هدف این مقاله نشان دادن چگونگی بازنمایی رابطه حکم و اطاعت در تعدادی از سیاستنامه های مهم این دوران یعنی، کلیله‌ودمنه، قابوس‌نامه و گلستان است. گردآوری داده‌های این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و تحلیل آن با تحلیل محتوای کیفی انجام شده است. مهم‌ترین یافته این پژوهش آن است که در دوره مورد بحث به‌تدریج متفکران از آرمان‌گرایی فاصله گرفته و توجه خود را به واقعیت‌های سیاسی معطوف کرده اند؛ امری که پیامدهای گسترده ای در سیاست ایرانیان داشته است. نتیجه عمده پژوهش آن است که، هرگونه تفکر سیاسی جدی در دوره معاصر متوقف بر نقادی ابعاد و مختصات دو سنت فکری واقع‌گرا و آرمان‌گرا است.

an introduction to ideal and reality in medieval iranian ruling

ruling and obedience are fundamental concepts of political science, and any discussion of politics necessarily goes back to a form of the production and distribution of power on the one hand, and the obedience of the masses on the other. in medieval iran, the current of thought-making policy-making and advice-writing was one of the most important forms of reflection and thinking about power and politics, and had an important focus on command and obedience. this kind of thinking has both outlined the ideals of power-building and taken an in-depth look at the really existing power structure; so that all the real forces in the field of politics, regardless of the group, the class and individuals with various scientific, executive, literary backgrounds and various professions of amir, minister, jurist and writer were involved. the purpose of this article is to show how the relationship between ruling and obedience is represented in a number of important policies of this period, namely the policies of kelileh va dmaneh, qaboosnameh and golestan. data collection of this research has been done by library method and its analysis has been done by qualitative content analysis. the most important finding of this research is that in the period under discussion, thinkers have gradually moved away from idealism and turned their attention to political realities; this has had far-reaching consequences for iranian politics. the main result of the research is that any serious political thinking in the contemporary period stops at criticizing the dimensions and coordinates of the two realist and idealistic intellectual traditions.