اقتصاد سیاسی نفت و چالش حکمرانی در ایران در دهه‌های 1380 و 1390

در دو دهه 1380 و 1390، اقتصاد سیاسی نفت در ایران، جنبه‌های منفی و دوگانه مرتبط با اتکا به درآمدهای نفتی را نمایش گذاشت؛ به این معنا که از یک سو، در دهه 1380، به مدد افزایش بی‌سابقه قیمت‌های نفت در بازار جهانی، درآمدهای نفتی کشور نیز عملاً به ارقام بی‌سابقه‌ای افزایش پیدا کرد و در دهه 1390 نیز، به واسطه تشدید تحریم‌های بین‌المللی و هم کاهش قیمت‌های نفت در بازار جهانی، شاهد افول شدید درآمدهای نفت در کشور بودیم. پیامدهای این اوج و فرود درآمدها در حوزه اقتصاد سیاسی کشور نیز، ظهور ابعاد و پیامدهای عارضه موسوم به بیماری هلندی در دهه 1380 و فرو رفتن کشور در ورطه رکود تورمی در دهه 1390 بوده است که نشان می‌دهد در حوزه حکمرانی، تمهیدات لازم برای مدیریت چرخه رونق و رکود درآمدهای نفت، صورت نپذیرفته است. این در حالی است که پیش از دهه 1380، ساز و کار تشکیل صندوقی برای مدیریت نوسانات درآمدهای نفت، شکل گرفته بود و این ساز و کار در دو دهه ذکرشده نیز، البته با ایجاد تغییراتی، همچنان در موضوع حکمرانی درآمدهای نفت مد نظر بوده است. بر همین اساس، پرسشی که این مقاله دغدغه پاسخگویی به آن را دارد این است که چرا با وجود تمهید ساز و کارهای معمول حکمرانی در برخورد با نوسانات درآمدهای نفت، اقتصاد سیاسی نفت در دو دهه 1380 و 1390، شدیدترین تبعات منفی ناشی از چرخه اوج و فرود درآمدهای نفتی را تجربه کرده است؟ پاسخی که به‌عنوان فرضیه به این پرسش داده شده این است که استمرار رویکرد اقتضایی در حکمرانی در حوزه اقتصاد سیاسی نفت در دو دهه یادشده، مانعی جدی در نهادینه کردن و کارایی ساز و کارهای معمول در برخورد با نوسانات درآمدهای نفت بوده است و در نتیجه، تبعات شدید و منفی اوج و فرود درآمدهای نفتی پدیدار شده است.

the political economy of oil and the challenge of governance in iran in the 1380s and 1390s

in the two decades of 1380 and 1390, the political economy of oil in iran showed negative and dual aspects related to reliance on oil revenues; on the one hand, in the 1380s, due to the unprecedented increase in oil prices, the country's oil revenues also increased to unprecedented figures, and in the 1390s, due to the intensification of international sanctions and the decline in oil prices in the world market, we saw a sharp decline in oil revenues in the country. the consequences of this rise and fall in revenues in the field of political economy are the emergence of the dimensions and consequences of the so-called dutch disease in the 1380s and the country's sinking into the abyss of stagflation in the 1390s, which shows the necessary arrangements for governance of the boom and bust of oil revenues has not taken place. this is while before the 1380s, the mechanism of forming a fund to manage fluctuations in oil revenues was formed, and this mechanism in the two decades mentioned, of course, with some changes was still remained in place. accordingly, the question that this article is concerned with answering is why, despite the preparation of routine governance mechanisms to deal with fluctuations of oil revenues, the political economy of oil in the two decades of 1380 and 1390, experienced the most severe negative consequences of oil revenues fluctuations. the answer to this question as a hypothesis is that the continuation of the contingency approach to governance in the field of oil political economy in the two decades is a serious obstacle to the institutionalization and efficiency of routine mechanisms to deal with oil revenues fluctuations and as a result the severe and negative consequences of the rise and fall of oil revenues has been emerged.