تحلیل گفتمان انتقادی جایگاه قاضی و قضاوت در تاریخ بیهقی

تاریخ بیهقی آیینهای است که وقایع جامعه را بیکم و کاست بازنمایی می کند و از دیگر سو، جام جهان نمایی است که هر نانموده ای را جلوه گر می سازد. در این مقاله پس از مشخّص کردن گفتمان غالب، با تحلیل گفتمان انتقادی بر پایۀ مدل های سه گانۀ فرکلاف، به توصیف، تفسیر و تبیین داده های متنی پرداخته شد. تحقق عدالت اجتماعی و ایجاد یک جامعۀ مدنی با حضور قاضیانی «مزکّی ومعدّل از هر دستی» میسر می شود و بیهقی به عنوان فردی از قشر متوسط جامعه، اهمیّت خاص جایگاه قضاوت و قضا را بازنمایی می کند؛ جایگاهی که گاه پادشاه به تن خویش و گاه وزیر و پسر وزیر به مظالم می نشستند و زمانی و به دلایلی این امور را حتی به ولیعهد هم نباید واگذاشت. روایت رئالیستی بیهقی، بازنمایی واقعیت های جامعۀ روزگار غزنوی است که بیهقی به دلیل وابستگی به هژمونی دربار غزنه نمی تواند به نقد آشکار آن بپردازد ولی با انعکاس دادن تمام قد و آیینه وار حقایق، نادیده هایی درخور توجّه را تصویرسازی و بازنمایی می کند و در لایههای پنهانی و زیرین گفتمان خویش به نقد بی پروای قدرت و تحلیل ضعف و کاستی های آن می پردازد و دفاع از جایگاه مردم عامه و متظلّم را در لایه های پنهانی زبان خویش به نمایش در می آورد. واژه های کلیدی: