تامّلی بر حدیث «مَن عَرَف نفسَهُ فقَد عَرَفَ ربَّهُ» از دیدگاه ابوالفضل بیهقی

معرفت نفس و پیوند آن با معرفت خداوند از اصلیترین مباحث در حوزۀ عرفان و فرهنگ اسلامی بوده است و اهل معرفت و عالمان دینی هر یک به تلازم این دو معرفت و روشهای شناخت نفس اشاره نمودهاند. در پژوهش حاضر برآنیم تا با روشی تحلیلی- توصیفی چگونگی معرفت نفس را بر اساس حدیث ««مَن عَرَف نفسَهُ فقَد عَرَفَ ربَّهُ»، از منظر ابوالفضل بیهقی، مورّخ و نویسندۀ ایرانی دربار غزنویان، مورد بررسی قرار دهیم. این حدیث در یکی از فصول تاریخ بیهقی (جلد اوّل) مذکور است. هدف از این پژوهش، بیان دیدگاههای مورّخی درباری است که میکوشد راههای شناخت نفس (خودشناسی) را با جهانبینی خاصّ خود برای مخاطبان بیان کند. نتایج حاصل از تحقیق آن است که بیهقی آغاز معرفت نفس را در آن میداند که انسان نسبت به عجز و ناتوانی خویش در برابر قدرت خالق اعتقاد کامل پیدا کند. سپس با شناخت قوای باطنی خویش سعی در ایجاد تعادل بین آنها نماید. همواره خرد و تعقّل را پیشروی خویش بدارد. در معالجۀ روح و روان خویش با عالمان ناصح مجالست کند و با عبرتآموزی از احوال گذشتگان و مطالعۀ تاریخ، خوب را از بد بشناسد.