طرحوارۀ تصویری قدرتی در شخصیت حرّۀختلی بر اساس نظریۀ جانسون

یکی از شخصیتهای قدرتمند مستوره در تاریخ بیهقی زنی باکیاست به نام حرّۀ ختلی، عمۀ سلطان مسعود است که بر سر جانشینی سلطان محمود بر خلاف جریان رایج عصر، جانب سلطان مسعود را میگیرد و از موضع قدرت سودای حکومت مسعود را دارد. همانگونه که آدمی در مواجهه با جهان و مفاهیم انتزاعی آن به مدد طرحوارههای تصویری درصدد پاسخگویی به حوادث طبیعی برمیآید در شخصیت حرۀ ختلی نیز این مفهوم به خوبی دیده میشود. از منظر جانسون یکی از انواع طرحوارههای تصویری مفهوم انتزاعی قدرت است که در اشکال طرحوارههای فشار، انسداد، نیروی مقابل، تغییر مسیر و توانایی و جذب ظاهر میشود. تلاشهایی که حرّۀ ختلی برای به قدرت رسیدن مسعود انجام میدهد طرحوارۀ قدرتی انسدادی برای امیرمحمد است و توانایی برای حرّۀ ختلی. او بر آن است از امیرمحمّد برای ادارۀ امور کاری ساخته نیست. طرحوارۀ توانایی در اقناع مسعود دیده میشود. به حکم همان قدرت عاطفی مادر و فرزندی خطر فرستادن نامه و فراخواندن مسعود به غزنین را در طرحوارۀ جذب به نمایش میکشد. با عنایت به این نظریه میتوان گفت که تمام طرحوارههای تصویری قدرت در کنشهای حرّۀ ختلی دیده میشود و وی در تاریخ بیهقی به عنوان زنی قدرتمند نمایان شده است.