«تاریخ مفهومی»، رویکردی نوین در تحلیل و فهم متن تاریخ بیهق

تاریخ مفهومی، رویکردی نوین در تحلیل متن‌های تاریخی-ادبیِ معناگراست که با تاثیرپذیری از تاریخ‌گرایی نوین، پساساختارگرایی و با نقدِ تاریخ گرایی‌سنّتی، برای «‌مفهوم» جایگاه ویژه‌ای قایل است. این رویکرد، به تحلیل مفهوم منازعات ایدئولوژیک در ساختارهای سیاسی و کشف معنای مفهوم و مناسبات قدرت ازدریچة مفاهیم می‌پردازد و از این رو، به گونه‌ای با تحلیل گفتمان انتقادی نیز در پیوند است. کوزلک، بنیانگذار آلمانی این رویکرد تحلیلی تاریخ، بر آن است که مفهوم و تحوّل آن در بستر زمانی و در بافتِ موقعیتی خاص، زمینه های روشن تری را در بررسی دقیق تر رویدادهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایجاد می کند. تاریخ بیهقی به عنوان یک متن تاریخی- ادبی، آکنده از مفاهیمی است که به سان دال‌هایی است که بر مدلول‌های متفاوت دلالت می‌کند و از این رو، رابطة «تصادفی» و «اختیاری» بر این دال‌ها و مدلول‌ها حاکم است. به یاری رویکرد تاریخ مفهومی، به مثابة روشی در فهم متن، می‌توان به کشف معنای مفاهیم و گزاره های تاریخی تاریخ بیهقی در پس لایه‌های انباشته در طول زمان و در ساختار سیاسی قدرت و منازعات ایدئولوژیکِ برآمده از نیروهای قدرت در سنّت اندیشة ایرانی- غزنویِ سدة 5 ق. برآمد. بی‌گمان، رویکرد تاریخ مفهومی، در آینده بیشتر شناخته خواهدشد و می تواند در تحلیل متن‌های تاریخی- ادبی فارسی، نقش بارزی ایفا کند.