مفهوم واژۀ دادِ تاریخ در تاریخ بیهقی

واژة «دادِ تاریخ» برای اوّلین بار توسط ابوالفضل بیهقی در کتاب تاریخ مسعودی که بعدها به تاریخ بیهقی معروف شد، آمده‌است: «می‌خواهم دادِ تاریخ را بستانم». دادِ تاریخ از نگاه بیهقی ناگفته‌هایی است که در کلام دیگر مورّخان نیامده و تا دوران او، تاریخ از بازگفتن و بازآفرینی این گونه حکایت‌ها و روایت‌ها تهی بوده‌است. دادِ تاریخ در نگاه بیهقی پیش از آن که نوعی دادخواهی مصطلح در تاریخ باشد، نوعی روش تاریخ‌نگاری است. دادِ تاریخ و تاریخ پایه ای، هر دو میراث گرانقدر شیوه و روش تاریخ‌نگاری منحصر به فرد بیهقی است. دامنۀ دادِ تاریخ را در تاریخ بیهقی می‌توان این گونه دسته‌بندی کرد: حکایت‌ها، جایگاه و شان زمانی خود را حفظ می‌کنند؛ روایت‌ها در زمان خودش بیان مستقل از نتیجۀ کنونی دورۀ نگارش دارد؛ بیهقی در روایت تاریخ، سه روش را به کارمی برد: الف) روشی که در آن ذهن و زبانی در زمانی دارد؛ ب) روشی که در آن ذهن و زبانی با زمانی دارد؛ ج) روشی که درآن ذهن و زبانی بر زمانی دارد؛ دادِ تاریخ ادله و براهینی است که بیهقی آن را بن‌مایۀ عدالت‌مندی در گفتارخود می‌داند؛ داد تاریخ روایت زیبای تاریخ است که افزون بر آن که دردهای استخوان‌شکن تاریخ را درمان می‌کند، انسان بی‌تاریخ را تاریخ‌مند می‌کند.