روایت شناسی «دسیسۀ بوسهل زوزنی در باب آلتونتاش خوارزمشاه» بر اساس الگوی ژنت

در پژوهش حاضر، یکی از روایتهای تاریخ بیهقی، یعنی روایت «توطئۀ علیه آلتونتاش خوارزمشاه» بر اساس «الگوی ژرار ژنت» بررسی میشود. نظریۀ ژنت سه مشخصۀ اصلی دارد: زمان دستوری، وجه و لحن. مولف تاریخ بیهقی بهخوبی توانسته است در روایت برخی از وقایع زمان خود، داستان را از سطح اول روایی (داستان) به سطح دوم (روایت) برساند. نتیجۀ پژوهش توصیفی تحلیلی حاضر نشان میدهد که در «دسیسۀ در باب آلتونتاش»، زمان دستوری شامل موارد زیر است: در زمینۀ «ترتیب»، روایت داستان، خطی نیست، بلکه آرایش زمانی در روایت آن به هم میریزد. در زمینۀ «تداوم»، داستان مذکور ضمن بیست صفحه بیان شدهاست که سِیر داستانی با اتفاقات، همخوانی دارد. در زمینۀ «بسامد» نیز حداقل دوبار داستان فروگرفتن «قائد ملنجوق» روایت میشود: یک بار از زبان بونصر مشکان و بار دیگر، از زبان خواجه احمد عبدالصمد که خفایای این اتفاق را بیان میکند. در مشخصۀ وجه، راوی اصلی داستان، خودِ بیهقی است، اما از دو زاویۀ دید یا «چشمانداز» تعریف میشود: یکی از زبان بونصر و دیگری از زبان احمد عبدالصمد. در باب مشخصۀ لحن نیز راویان «داخل روایت خود» است و خود در داستان نقش دارند.