واکاوی تحرّک اجتماعی در تاریخ بیهقی

تنوّع نیازها و خواست‌های آدمی، از یک سو و گوناگونی علایق و توانمندی‌های انسانی، از سوی دیگر، زمینه‌ساز گوناگونی پیشه‌ها و «جایگاه – سمت»‌های افراد در گسترة زندگی اجتماعی‌اند؛ هم از این روست که در عرصة زندگی جمعی، تنوّع پیشه‌ها و جایگاه‌ها نمودی آشکار دارد. سنجش واقع‌گرایانة مبتنی بر واقعیّت‌های موجود، گویای رتبه‌بندی پیشه‌هاست: شماری از پیشه‌ها و جایگاه‌ها برجسته، شماری میانه و تعدادی نیز فرودین – پَست به‌شمار می‌آیند. در چنین ساختاری، پیشه‌های فرودین، همواره در تکاپوی رسیدن به جایگاه‌های برجسته به گونه‌ای سودمند یا بی‌نتیجه‌اند. تاریخ بیهقی به مثابة متنی واقع‌گرایانه که بازتاب دهندة ساختار دربار غزنوی است از منظرتحرّک اجتماعی درخور بررسی و تامّل است. پژوهش حاضر بر آن است تاریخ بیهقی را از منظر فرایند تحرّک اجتماعی در ساختار حکومت غزنوی تبیین نماید. نتایج پژوهش نشان می‌دهد تحرّک اجتماعی در این اثر در دو رده قابل تشخیص است: ردة مرتبهداران و بلندپایگان که دربرگیرندة تحرّک عمودی با سیر صعودی و تحرّک عمودی با سیر نزولی است و ردة غلامان و کمپایگان که تحرّک اجتماعی با سیر صعودی را نشان میدهد.