نقد عنصرالمعالی از احوال خویشاوندش مسعود غزنوی

عنصر المعالی، پدر گیلانشاه و نویسندة قابوس نامه است. مادر گیلان شاه، دختر محمود غزنوی است و محمود، جدّ گیلانشاه و مسعود، خال وی است. عنصرالمعالی داستانی با پیرنگ نافرمانی عمال و کارگزاران دولتی از غزنویان را در باب42 آیین پادشاهی نقل کرده و شدت عمل محمود را ستوده و مسعود غزنوی را «دلیر و شجاع اما بی بهره از طریق مُلک» دانسته و دلیلش را «معاشرت با کنیزکان و نافرمانی لشکر و عمال سلطنتی» از مسعود معرفی کرده است. این مقایسه نشان می دهد که بیهقی با بیانی پوشیده همان دقایق دریافتة عنصرالمعالی را بازگوکرده و داستان خیشخانة مسعود، غلامان سرایی و نوشتگین را نشان زنبارگی و غلامبارگی او قرار داده و نافرمانی حسنک، علی قریب، آلتونتاش، بوری تگین و آزردگی بونصرمشکان در اموال صلتی بر نافرمانی لشکر و عمّال سلطنتی دلالت داده است. این دو اثر یکدیگر را تایید می کنند و نشان می-دهند که چرا مسعود با وجود بی باکی که لازمة حکومت استیلا است تنها توانسته کمتر از یک سوم حکومت محمود، حکمرانی بکند.واژه های کلیدی: