روایت بیهقی از برافتادن سیمجوریان در خراسان

سیمجوریان از خاندانهایی بودند که سالها از سوی امیران سامانی بر ناحیۀ قهستان حکمرانی کردند و بارها منصب سپهسالاری را در ساختار نظامی سامانیان به دست آورند. در اواخر روزگار سامانی میانۀ ابوعلی سیمجور و امیر سامانی ناخوشایند شد. امیر برای مهار ابوعلی از غزنویان کمک خواست. سرانجام غزنویان با شکست خاندان سیمجوری بر خراسان تسلط یافتند. از آن جا که فهم چرایی برافتادن خاندانهای درقدرت اهمیت دارد این پژوهش درصدد است با مراجعه به متن تاریخ بیهقی نوع روایت بیهقی را در تبیین افول خاندان سیمجوری نشان دهد. هر چند ابوعلی سیمجوری تلاشهای زیادی کرد تا دوباره میراث اجدادی را به دست آورد امّا به تعبیر بیهقی «چون ادبار آمد، همه تدبیرها خطا شود». حتی وقتی او بهطور موقت خراسان را به چنگ آورد بیهقی او را پیروزمندی شکستخورده می پندارد. پیش از نبرد طوس با آن که صلحخواهی سبکتگین را به صلاح خود میدانست به خاطر «ادبار»، جنگ (که برابر با شکست بود) را انتخاب کرد. پسر او ابولحسن هم که در پناه دیلمیان میزیست به خراسان آمد و به دست ماموران محمود غزنوی اسیر شد و بهاینترتیب سیمجوریان به خاطر ادبارشان برافتادند. در روایت بیهقی واژۀ «ادبار» که بهنوعی مشیتگرایی اشاره دارد و بیهقی از شرّ آن به خدا پناه میبرد به یک واژۀ کلیدی در تبیین افول خاندان سیمجوری تبدیلشده است.