نسبت میان روایت و تاریخ در تاریخ بیهقی

بحث میان روایت و تاریخ بهاعتبار نزدیکی دو واژۀ «هیستوری» و «استوری»، از دیرباز محل چندوچون بوده است: تاریخ تا چه اندازه روایت است و روایت تا چه اندازه تاریخ است؟ روایت با حقیقت و با تاریخ چه نسبتی دارد؟ روایت تاریخی چه فرقی با تاریخ روایی دارد؟ همة بحث میان روایت و تاریخ، به تفاوت میان داستان و ناداستان مربوط میشود. هایدن وایت (1978) با این استدلال که تاریخنگاری، «در اصل، عملیات داستانپردازی است»، مدلل میسازد «موقعیتهای تاریخی... تراژیک، کمیک یا رمانتیک نیستند»؛ بلکه «مهارت و تردستی مورخ... این موقعیتها را تراژیک، کمیک یا رمانتیک میکند. از این منظر تاریخ بیهقی چگونه است؟ تاریخ بیهقی که ظاهراً در دو قطب پیوستاری از گزارش صرف تاریخی و روایتگری داستانی قرار دارد، در اصل گزارشی تاریخی است که از این الگو تبعیت میکند: گذار از ساختارهای روایتناشده به رخدادهها و از رخدادهها به روایتشدههای غیرمهم و از روایتشدههای جزئی به روایتشدههای پُررخداد. این مقاله نشان میدهد چگونه تاریخ بیهقی محصول گفتمان خاص سیاسی غالب در عصر غزنویان و بازتابدهندة ویژگیهای این گفتمان است چه در پرده و چه بر پرده.