بررسی کاربرد شناختی یک متن تاریخی- ادبی: تاریخ بیهقی

در پژوهش های تاریخ شناختی، آن چه ذیل عنوان تاریخ، مورد بررسی، پژوهش و تحقیق قرار می گیرد، در پیشینة زمانی، چیزی جز جریان ویژه یا معمول زندگی نبوده است؛ این بدان معناست که رویدادهای تاریخی در نگرشی عمیق و واقعگرایانه به مثابة اجزای گوناگون زندگی شخصی، اجتماعی و سیاسی افراد، گروه ها و یا یک ملّت به شمار می آید. تاریخ بیهقی از زمرة شاخص ترین کتاب های تاریخی-ادبی است که نویسنده در آن تنها به روایت محض نپرداخته-است که گرد «زوایا و خبایا» گردیده، تحلیل های اجتماعی-فرهنگی خود را نیز بدان افزوده است. این تحلیل ها گاه صریح و آشکارند و گاه نامرئی، ضمنی و پنهان ؛ بدین ترتیب، مواجهه با زبان گاه مواجهه ای است سخت ظریف و حساس؛ چنان ظریف و حساس که بررسی و تحلیل آن، دقتی افزون می طلبد که اگر نه چنین شود، رازها و رمزهای زبانی و لایههای پنهان معنایی در پرده ای از پوشیدگی، همچنان پنهان خواهد ماند. در مورد اخیر، خوانندة هوشمند از برونة متن در می گذرد و از طریق واژه ها، جمله ها و ساختارها، به دیدگاههای نویسنده دست می یابد و به تحلیل «منظور» او از رویدادهای جامعه نائل می گردد. در این میان، تاریخ بیهقی به دلیل ویژگی های خاص خود، از منظر بررسی ها و تحلیل های زبانی، سخت قابل تامل و تحلیل است.