درون‌مایه‌های سیاسی تاریخ بیهقی

طبق گفتۀ گوردون چایلد «تاریخ یعنی سیاست گذشته؛ سیاستِ اکنون، یعنی تاریخ آینده». تاریخ بیهقی یکی از آثار مهم تمدّنی ایران در سدۀ پنجم به شمار میرود. این کتاب چند ساحتی را نباید تاریخ به مفهوم متداول آن پنداشت؛ چون هم از جهت شیوۀ نگارش، اثری درخور توجّه و مستند و موثق است و هم از جهت ادبی و جامعه‌شناسی و شناخت رسوم و عادات و آداب و سنن آن زمان دارای اهمیت است؛ لیکن برجسته ترین جنبۀ تاریخ بیهقی که به رغم اهمیت آن به میزان زیادی مغفول مانده است پیام سیاسی این کتاب است. «سیاست» در آن محور است و کانون و نقطۀ تمرکز و بقیه همه به دور این محور در گردش هستند. مغز و جوهر داستانهای بیهقی سیاست است. به عنوان نمونه داستان «حسنک وزیر» آیینۀ تمام نمایی از سیاست دسیسه و توطئه و پشت هم اندازی و پرونده سازی و تخریب و حسادت و سخن‌چینی است که در دنیای سیاست هماره بسیار پررنگ بودهاند. داستان هارونالرشید و یحیی برمکی (اموال رعیت) داستان استثمار و چپاول و تاراج و تالان یک ملت (ایران) است به دست خلیفۀ مسلمانان و از این جهت مشابهت فراوانی با هزار و یک شب دارد. داستان افشین و بودلف نشان میدهد که ایرانستیزی جزئی از فرهنگ خلفای عباسی بوده است.