تبارشناسی تاریخ بیهقی در جهان معاصر

برای هر اثر ادبی اصیل، می توان دو ریشه قائل شد: ریشههای عمودی یا خاستگاهی و ریشه‌های افقی یا ریزومی تاریخی. برای تبارشناسیِ تاریخی اثر، راهی وجود ندارد جز این‌که ریشههای عمودی را با ریشههای افقی مقایسه کنیم. تاریخ بیهقی دو بازنمایی تاریخی داشته‌است: متنی که در عصر غزنوی تولید شده و متنی که در جهان معاصر مجداً بارگذاری شده‌است. این تاریخِ سی‌جلدی، ظاهراً در همان ابتدای قرن ششم گم شده است و البته با استناد به ارجاعات و اشارات متونی که در عصر غزنوی و بعد از آن به تاریخ بیهقی تبدیل شده، همچنان نمی توان پرده از راز گم شدن این اثر برداشت. عجیب این است پس از حدود قرن دهم، قسمتی از این اثر در هند کشف و استنساخ می شود؛ امّا این کشف ظاهراً تا قرن سیزده ق. با سکوت همراه بوده است. تا این که در 1826 م. استعمار بریتانیا با دو هدف شناخت و سلطه بر هند، تاریخ بیهقی را برای اوّلین بار به فارسی چاپ کرد. از این تاریخ به بعد است که ایرانیان به ارزش استعاری فرهنگی آن پی می برند که چگونه زبان، نثر و بلاغت بیهقی می تواند به دولت ملّی و ناسیونالیسم ایران معاصرکمک کند. کشف بلاغت بیهقی در جهان معاصر، سیاستی است که با معاصریت ما ایرانیان پیوند دارد و از ریشه های خاستگاهی تاریخ بیهقی دور است. این مقاله در واقع این جهت گیری گفتمانی را با روش تبارشناختی تبیین می کند.